Beynəlxalq ticarətin faydalarını tam şəkildə həyata keçirmək üçün ticarət maneələrini azaldan və firmalar üçün uyğunluq və əməliyyat xərclərini azaldan əlverişli biznes mühiti lazımdır. Firmaların qlobal bazarlara çıxışı onların fəaliyyət göstərdiyi tənzimləyici çərçivələrin keyfiyyətindən, eləcə də müvafiq dövlət xidmətlərindən asılıdır. Ayrı-seçkiliyə yol verməyən, şəffaf, proqnozlaşdırıla bilən və təhlükəsiz ticarət mühiti yaradan tənzimləyici çərçivə beynəlxalq ticarətlə məşğul olmaq üçün stimul yaradır və bərabər şərait yaradır. Bundan əlavə, effektiv tənzimləyici baza ictimai sağlamlığın və ətraf mühitin qorunması, ticarətə mane olan bazar təhrifləri yarada biləcək məhdudlaşdırıcı ticarət tədbirlərinin tətbiqi də daxil olmaqla qanuni dövlət siyasəti məqsədlərini güdür. Bu məqsədlərlə onların qoyduğu məhdudlaşdırıcı tələblər arasında tarazlıq yaradan qaydaların olması çox vacibdir ki, bu da qarşıya qoyulan məqsədlərlə mütənasib olmalıdır.
Bundan əlavə, hökumətlər ticarət proseslərini asanlaşdırmaq üçün dövlət xidmətləri göstərə bilər.Fiziki və rəqəmsal infrastrukturun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına, eləcə də sərhədlərin idarə olunmasına yönəlmiş siyasətlər özəl sektora tənzimləyici çərçivənin təmin etdiyi faydaları maksimum dərəcədə artırmağa və yükü minimuma endirməyə imkan verir.Ticarətin asanlaşdırılması üzrə bu səylər ticarət üçün əhəmiyyətli maneə olan özəl sektorun çəkdiyi vaxtı və xərcləri azaldır və həm kiçik, həm də böyük firmaların beynəlxalq ticarətdə iştirakını artırır.Bununla firmalar məhsuldarlığı artırmaq və özəl sektora və daha geniş iqtisadiyyata fayda gətirmək üçün artan rəqabətdən, miqyas iqtisadiyyatından və daha keyfiyyətli materiallara çıxışdan istifadə edə bilərlər.
Beynəlxalq Ticarət göstəriciləri beynəlxalq ticarətin müxtəlif aspektlərini, o cümlədən mal ticarəti, xidmət ticarəti və rəqəmsal ticarəti burada sütunlar kimi adlandırılan üç fərqli ölçüdə ölçür.Birinci sütun beynəlxalq ticarətin potensialından istifadə etmək üçün ayrıseçkiliyə yol verməyən, şəffaf, proqnozlaşdırıla bilən və təhlükəsiz mühitin yaradılması üçün zəruri olan tənzimləyici çərçivənin de-jure xüsusiyyətlərini əhatə edən beynəlxalq ticarətə aid tənzimləmənin səmərəliliyini qiymətləndirir.İkinci sütun beynəlxalq ticarətlə bağlı rəqəmsal və fiziki infrastrukturun keyfiyyətini, eləcə də sərhədlərin idarə edilməsinin keyfiyyətini ölçür və beləliklə, beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması üçün dövlət xidmətlərinin faktiki təmin edilməsini qiymətləndirir.Üçüncü sütun ixrac və idxal tələblərinə riayət etmək, həmçinin rəqəmsal ticarətlə məşğul olmaq üçün vaxt və xərcləri ölçür. Hər bir sütun kateqoriyalara bölünür - qruplaşmanı müəyyən bir kateqoriyada məlumatlandıran ümumi xüsusiyyətlərlə müəyyən edilir - və hər bir kateqoriya daha sonra alt kateqoriyalara bölünür.Alt kateqoriyalar ikinci dərəcəli alt kateqoriyaları birləşdirir. Hər bir ikinci dərəcəli altkateqoriya bir neçə göstəricidən ibarətdir və onların hər biri öz növbəsində bir neçə komponentə malik ola bilər. Hər bir göstəriciyə müvafiq ballar verilir və sonra hər bir alt kateqoriya, kateqoriya və sütun üzrə balların sayını əldə etmək üçün toplanılır. Cədvəl 1, mövzu ilə ölçülən bütün aspektlər üçün müvafiq kateqoriyaları ilə birlikdə hər üç sütunun xülasəsini ehtiva edir.
Sütun I – Beynəlxalq Ticarət Qaydalarının Keyfiyyəti (62 göstərici) |
|
1.1 |
Beynəlxalq ticarəti dəstəkləyən yaxşı tənzimləyici təcrübələr (28 göstərici) |
1.1.1 |
Qanunvericilik bazasının adekvatlığı (11 göstərici) |
1.1.1.1 |
Tənzimləmə Müəyyənliyi və proqnozlaşdırıla bilənlik (4 göstərici) |
1.1.1.2 |
Normativ Qərarlar və Müraciətlər (3 göstərici) |
1.1.1.3 |
Minimum Dəyər (1 göstərici) |
1.1.1.4 |
NTM-lərin tətbiqi üçün hüquqi tələblər (3 göstərici) |
1.1.2 |
Rəqəmsal və Davamlı Ticarət Təcrübələri (10 göstərici) |
1.1.2.1 |
Rəqəmsal əməliyyatlar üçün hüquqi tələblər (4 göstərici) |
1.1.2.2 |
Davamlı Ticarət Siyasəti (3 göstərici) |
1.1.2.3 |
Davamlı Ticarət üzrə Beynəlxalq Öhdəliklər (3 göstərici) |
1.1.3 |
Beynəlxalq Ticarət Əməkdaşlığı üzrə Təcrübələr (7 göstərici) |
1.1.3.1 |
İştirak və Ticarət Sazişlərinin Dərinliyi (5 göstərici) |
1.1.3.2 |
Ticarət müqavilələri üzrə səlahiyyətli orqanlar (2 göstərici) |
1.2 |
Beynəlxalq Ticarətdə Tənzimləyici Məhdudiyyətlər (34 göstərici) |
1.2.1 |
Malların beynəlxalq ticarətinə məhdudiyyətlər (14 göstərici) |
1.2.1.1 |
Texniki Qeyri Tarif Tədbirləri (5 göstərici) |
1.2.1.2 |
Qeyri-texniki qeyri-tarif tədbirləri (4 göstərici) |
1.2.1.3 |
Ölkədaxili yüklərin daşınması və logistika xidməti təminatçıları üçün normativ məhdudiyyətlər (5 göstərici) |
1.2.2 |
Beynəlxalq xidmət ticarətinə məhdudiyyətlər (10 göstərici) |
1.2.2.1 |
Bazara Giriş Məhdudiyyətləri (3 göstərici) |
1.2.2.2 |
Xarici peşəkarların sərhədlərarası hərəkətinə məhdudiyyətlər (3 göstərici) |
1.2.2.3 |
Digər Ayrı-seçkilik Tədbirləri (4 göstərici) |
1.2.3 |
Rəqəmsal ticarətə məhdudiyyətlər (10 göstərici) |
1.2.3.1 |
Ayrı-seçkilik məhdudiyyətləri (5 göstərici) |
1.2.3.2 |
İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi (5 göstərici) |
Sütun II – Beynəlxalq Ticarətin Asanlaşdırılması üçün Dövlət Xidmətlərinin Keyfiyyəti (52 göstərici) |
|
2.1 |
Rəqəmsal və Fiziki İnfrastruktur (27 göstərici) |
2.1.1 |
İnformasiyanın Şəffaflığı və Əlçatanlığı (11 göstərici) |
2.1.1.1 |
Ticarət Məlumat Portalı (2 göstərici) |
2.1.1.2 |
Beynəlxalq Ticarət haqqında Qanun və Əsasnamələrin nəşri (3 göstərici) |
2.1.1.3 |
Beynəlxalq Ticarət haqqında Qanun və Qaydalar haqqında məlumat (3 göstərici) |
2.1.1.4 |
Beynəlxalq Ticarət üzrə Qanunlar və Qaydalar üzrə Məsləhətləşmə (3 göstərici) |
2.1.2 |
Elektron Sistemlər və Xidmətlərin Qarşılıqlı Uyğunluğu (10 göstərici) |
2.1.2.1 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə (5 göstərici) |
2.1.2.2 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi (5 göstərici) |
2.1.3 |
Ticarət infrastrukturu (6 göstərici) |
2.1.3.1 |
Sərhəd postları (2 göstərici) |
2.1.3.2 |
Limanlar (3 göstərici) |
2.1.3.3 |
Hava limanları (3 göstərici) |
2.2 |
Sərhəd İdarəetmə (25 göstərici) |
2.2.1 |
Risklərin idarə edilməsi (8 göstərici) |
2.2.1.1 |
Xüsusiyyətlər (3 göstərici) |
2.2.1.2 |
İnteqrasiya (2 göstərici) |
2.2.1.3 |
Əməliyyat qabiliyyəti (3 göstərici) |
2.2.2 |
Əlaqələndirilmiş Sərhəd İdarəetmə (10 göstərici) |
2.2.2.1 |
Daxili Koordinasiya (5 göstərici) |
2.2.2.2 |
Xarici Koordinasiya (5 göstərici) |
2.2.3 |
Sərhəd Agentliyi Proqramları (7 göstərici) |
2.2.3.1 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operatorlar (5 göstərici) |
2.2.3.2 |
Sürətli Göndərmələr (2 göstərici) |
Sütun III – Malların idxalı, malların ixracı və rəqəmsal ticarətlə məşğul olmanın səmərəliliyi (6 göstərici) |
|
3.1 |
İxrac Tələblərinə Uyğunluq (2 göstərici) |
3.1.1 |
İxrac Tələblərinə əməl etmək üçün ümumi vaxt (1 göstərici) |
3.1.2 |
İxrac Tələblərinə Uyğunluq üçün Ümumi Xərc (1 göstərici) |
3.2 |
İdxal tələblərinə uyğunluq (2 göstərici) |
3.2.1 |
İdxal Tələblərinə Uyğunluq üçün Ümumi Vaxt (1 göstərici) |
3.2.2 |
İdxal Tələblərinə Uyğunluq üçün Ümumi Xərc (1 göstərici) |
3.3 |
Rəqəmsal sifarişli malların ixracı zamanı uyğunluq (2 göstərici) |
3.3.1 |
Rəqəmsal Sifariş Edilən Malların İxracına Ümumi Müddət (1 göstərici) |
3.3.2 |
Rəqəmsal Sifariş Verilən Malların İxracında Ümumi Xərc (1 göstərici) |
Qeyd: NTM-lər = qeyri-tarif tədbirləri
*4.2.2.1.3-ə baxın.
Cədvəl 2 beynəlxalq ticarəti tənzimləyən tənzimləyici çərçivə olan Sütun I üçün strukturu göstərir. Bu sütunun kateqoriyalarının və alt kateqoriyalarının hər biri cədvəldə göstərilən ardıcıllıqla daha ətraflı müzakirə olunacaq.
1.1 |
Beynəlxalq Ticarəti Dəstəkləyən Yaxşı Tənzimləyici Təcrübələr |
|
1.1.1 |
Qanunvericilik bazasının adekvatlığı |
|
1.1.1.1 |
Tənzimləyicidə əminlik və proqnozlaşdırıla bilənlik |
|
1.1.1.2 |
Normativ qərarlar və şikayətlər |
|
1.1.1.3 |
Minimum dəyər |
|
1.1.1.4 |
Qeyri-tarif tədbirlərinin tətbiqi üçün hüquqi tələblər |
|
1.1.2 |
Rəqəmsal və davamlı ticarətlə bağlı təcrübələr |
|
1.1.2.1 |
Rəqəmsal əməliyyatlar üçün hüquqi tələblər |
|
1.1.2.2 |
Davamlı ticarət siyasəti |
|
1.1.2.3 |
Davamlı ticarət üzrə beynəlxalq öhdəliklər |
|
1.1.3 |
Beynəlxalq ticarət əməkdaşlığı üzrə təcrübələr |
|
1.1.3.1 |
Ticarət müqavilələrinin iştirakı və dərinliyi |
|
1.1.3.2 |
Ticarət müqavilələrində səlahiyyətli orqanlar |
|
1.2 |
Beynəlxalq Ticarətdə Tənzimləyici Məhdudiyyətlər |
|
1.2.1 |
Malların beynəlxalq ticarətinə məhdudiyyətlər |
|
1.2.1.1 |
Texniki qeyri-tarif tədbirləri |
|
1.2.1.2 |
Qeyri-texniki qeyri-tarif tədbirləri |
|
1.2.1.3 |
Daxili yük daşımaları və logistika xidmətləri təminatçıları üçün tənzimləyici məhdudiyyətlər |
|
1.2.2 |
Beynəlxalq xidmət ticarətinə məhdudiyyətlər |
|
1.2.2.1 |
Bazara giriş məhdudiyyətləri |
|
1.2.2.2 |
Xarici mütəxəssislərin transsərhəd hərəkətinə məhdudiyyətlər |
|
1.2.2.3 |
Digər tədbirlər |
|
1.2.3 |
Rəqəmsal ticarətə məhdudiyyətlər |
|
1.2.3.1 |
Ayrı-seçkilik məhdudiyyətləri |
|
1.2.3.2 |
İstehlakçı hüquqlarının müdafiəsi |
|
Kateqoriya 1.1 bir neçə ikinci dərəcəli alt kateqoriyalardan və onların göstəricilərindən ibarət üç altkateqoriyaya bölünür və onların hər biri öz növbəsində bir neçə komponentə malik ola bilər.
Bu göstəricilər dəsti beynəlxalq ticarət üzrə qanunvericilik bazasının adekvatlığını ölçür.Xüsusi qanunların və qaydaların mövcudluğu, beynəlxalq standartların ratifikasiyası və tətbiqi, tənzimləmə təsirinin təhlilindən istifadə, o cümlədən lisenziyanın rədd edilməsinin səbəblərini açıqlamağı və bu cür imtinalara şikayət etmək hüququnu təmin edən tənzimləyici və hüquqi öhdəliklər bütün bunlara kömək edir. Ədalətli, şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən beynəlxalq ticarət sisteminin yaradılmasıdır.Eynilə, de minimis qaydaları və hədləri aşağı dəyərli malların idxalı və ixracı ilə bağlı vaxtı və xərcləri azaldır, firmaların sərhədlərarası ticarətə çıxışını təşviq edir. Buna görə də, 1.1.1 altkateqoriyasının 11 göstəricisi var (cədvəl 3).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Tənzimləyicidə əminlik və proqnozlaşdırıla bilənlik |
||
1 |
Beynəlxalq ticarəti tənzimləyən qanunlar və qaydalar (mallar) |
|
2 |
Beynəlxalq ticarəti (xidmətləri) tənzimləyən qanunlar və qaydalar |
i) Yük daşıma xidmətləri (dəniz; avtomobil yolu)
|
3 |
Beynəlxalq konvensiyaların ratifikasiyası və həyata keçirilməsi |
|
4 |
Tənzimləyici təsirlərin təhlili |
|
Normativ qərarlar və şikayətlər |
||
5 |
Lisenziyanın rədd edilməsi, dayandırılması və ləğv edilməsinin səbəbləri |
|
6 |
Apellyasiya hüququ (mallar) |
Aşağıdakı sahələrdə normativ qərarlardan (inzibati və məhkəmə şikayəti) şikayət etmək hüququ:
|
7 |
Müraciət etmək hüququ (xidmətlər) |
Aşağıdakı xidmət sahələrində normativ qərarlardan (inzibati və məhkəmə şikayəti) şikayət etmək hüququ:
|
Minimum Dəyər |
||
8 |
Minimum Dəyər |
Minimum dəyərinin qüvvədə olması |
NTM-lərin tətbiqi üçün hüquqi tələblər |
||
9 |
Sanitar və fitosanitar tədbirlər, ticarətdə texniki maneələr və ilkin yoxlama tədbirləri |
Aşağıdakı texniki qeyri-tarif tədbirlərinin tətbiqini tənzimləyən tənzimləmənin mövcudluğu:
|
|
|
c. Əvvəlcədən yoxlama tədbirləri |
10 |
Kontingent ticarətin mühafizəsi tədbirləri |
Aşağıdakı şərti ticarət mühafizə tədbirlərinin tətbiqini tənzimləyən tənzimləmənin mövcudluğu:
|
11 |
Kvotalar, lisenziyalar, qiymət nəzarətləri, yerli məzmun tələbləri və ixrac məhdudiyyətləri |
Aşağıdakı qeyri-texniki qeyri-tarif tədbirlərinin tətbiqini tənzimləyən tənzimləmənin mövcudluğu
|
Qeyd: NTM-lər = qeyri-tarif tədbirləri.
Bu göstəricilər dəsti rəqəmsal və davamlı ticarətlə bağlı təcrübələri ölçür. Rəqəmsal əməliyyatlar üçün hüquqi tələblər,məsələn, xarici elektron müqavilələrin və imzaların tanınması, texnologiyanın neytrallığı və transsərhəd elektron ödənişlərlə bağlı müddəalar, ticarəti asanlaşdırır.Onlar rəqəmsal bazarlara çıxışı və son istehlakçıların artan iştirakını təşviq edirlər.Eynilə, transsərhəd məlumat axınına məhdudiyyətlərin qoyulmasını tənzimləyən hüquqi alətlər məlumatların qorunması ehtiyacını ticarətin təşviqi və sərhədlər arası məlumat axını ilə balanslaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bundan əlavə, tənzimləyici baza müvafiq ekoloji və sosial məqsədləri güdən siyasətləri qəbul etməklə davamlı ticarət sistemi yarada bilər.Bunlara ekoloji mallar üçün tariflərin azaldılması, transsərhəd karbon qiymətlərinin müəyyən edilməsi alətlərinin qəbul edilməsi və dəniz nəqliyyatının mənfi təsirlərini azaltmaq və transsərhəd tullantıların hərəkətini məhdudlaşdırmaq üçün digər beynəlxalq standartların qəbulu daxil ola bilər.Buna görə də, 1.1.2 alt kateqoriyasının 10 göstəricisi var (cədvəl 4).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Rəqəmsal əməliyyatlar üçün hüquqi tələblər |
||
1 |
Elektron müqavilələr və imzalar |
Aşağıdakılar üçün hüquqi qüvvə və icra qabiliyyətini təyin etmək üçün hüquqi mandat:
|
2 |
Elektron ödənişlər |
Transsərhəd elektron ödənişlərə imkan verən normativ hüquqi bazanın mövcudluğu |
3 |
Texnologiyanın neytrallığı |
Texnologiyanın neytrallığı prinsipinin tanınması üçün hüquqi mandatın mövcudluğu |
4 |
Sərhədlərarası məlumat axını |
Sərhədlərarası məlumat axınını tənzimləyən fərdi məlumatların mühafizəsi üzrə normativ bazanın mövcudluğu |
Davamlı ticarət siyasəti |
||
5 |
Sərhədlərarası karbon qiymətləndirmə alətləri |
Transsərhəd karbon qiymətləri alətinin qəbulu |
6 |
Ekoloji mallara tariflər |
Ən yüksək ekoloji malların idxalı üçün səmərəli tətbiq olunan tariflərin dərəcəsi (APEC siyahısı) |
7 |
Ekoloji məhsulların idxalı ilə bağlı xidmətlərin ticarətinə məhdudiyyətlər |
Ekoloji malların idxalı ilə bağlı xidmətlər və təcrübələr göstərən xarici mütəxəssislərin sərhədyanı hərəkətinə əlavə məhdudiyyətlərin olmaması |
Davamlı ticarət üzrə beynəlxalq öhdəliklər |
||
8 |
Beynəlxalq konvensiyalar |
|
9 |
Ticarət müqavilələrində əmək müddəaları |
|
|
|
|
10 |
Ticarət müqavilələrində genderlə bağlı xüsusi müddəalar |
|
Qeyd: APEC = Asiya-Sakit Okean Əməkdaşlığı.
Bu göstəricilər dəsti beynəlxalq ticarət əməkdaşlığı üzrə təcrübələri ölçür. Ticarət müqavilələri tənzimləyici konvergensiyanı artırır və ticarəti asanlaşdırır. Onların dərinliyinin artması ticarətin böyüməsinə və müsbət yayılma təsirlərinə kömək edir.İqtisadi inteqrasiya hüquqlarının yaradılması və bu iqtisadi inteqrasiya hüquqlarını dəstəkləmək üçün hökumətin mülahizəsinin məhdudlaşdırılması üzrə artan beynəlxalq əməkdaşlıq və tənzimləyici konvergensiya daha proqnozlaşdırıla bilən ticarət mühitinə və uyğunluq xərclərinin azalmasına səbəb ola bilər. Eynilə, sosial və ya istehlakçı rifahının yüksəldilməsi üzrə artan əməkdaşlıq və yaxınlaşma ekoloji, istehlakçı və sosial rifahı artıra bilər. Ticarət sazişlərinin icrasına nəzarət etmək üçün yaxşı əlaqələndirilmiş səlahiyyətli orqanların yaradılması bu cür öhdəliklərin daha rahat yerinə yetirilməsinə, tənzimləyici konvergensiyanın gücləndirilməsinə imkan verir.Buna görə də, 1.1.3-Beynəlxalq Ticarət Əməkdaşlığı üzrə Təcrübələr Alt kateqoriyasının aşağıdakı 2 ikinci dərəcəli alt kateqoriya üzrə 7 göstəricisi var: ticarət müqavilələrinin iştirakı və dərinliyi və ticarət müqavilələrində səlahiyyətli orqanlar (cədvəl 5).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Qoşulma və ticarət sazişlərinin dərinliyi |
||
1 |
Xəbərdar edilməmiş PTA-larda iştirak |
ÜTT üzvlərinin GTR-də iştirakı ÜTT-yə bildirilməyib |
2 |
İqtisadi inteqrasiya hüquqları (öhdəlik və icra) |
|
3 |
İqtisadi inteqrasiya hüquqlarının qorunması (öhdəlik və icra) |
|
4 |
Xidmət sektorunun əhatə dairəsi (öhdəlik və icra) |
|
5 |
İstehlakçı hüquqları və sosial rifah (öhdəlik və icra) |
|
Səlahiyyətli orqanlar və ticarət müqavilələrində keçid dövrləri |
||
6 |
Səlahiyyətli orqanlar (həyata keçirmə) |
GTR-lərın icrasına nəzarət etmək üçün səlahiyyətli orqanın yaradılması |
7 |
Səlahiyyətli orqanlar (koordinasiya və məlumat mübadiləsi) |
Onların həyata keçirilməsinə cavabdeh olan hər iki iqtisadiyyatın səlahiyyətli orqanlarının əlaqələndirilməsi və məlumat mübadiləsi |
Qeyd: GTR = güzəştli ticarət razılaşmaları; ÜTT = Dünya Ticarət Təşkilatı.
Kateqoriya 1.2 bir neçə ikinci dərəcəli alt kateqoriyalardan və onların göstəricilərindən ibarət üç alt kateqoriyaya bölünür və onların hər biri öz növbəsində bir neçə komponentə malik ola bilər.
Bu göstəricilər dəsti malların beynəlxalq ticarətinə məhdudiyyətləri ölçür. Ticarət siyasətlərinə məhdudlaşdırıcı ticarət tədbirləri daxil ola bilər.Tariflər azaldığı halda, NTM-lərin ticarətdə əsas maneələr kimi əhəmiyyəti durmadan artmaqdadır. Baxmayaraq ki, bu cür maneələr ictimai təhlükəsizliyin, sağlamlığın və ətraf mühitin qorunması, eləcə də bazardakı uğursuzluqların aradan qaldırılması üçün vacib olsa da, ticarət axınına mane ola bilər.Eynilə, malların ticarəti üçün giriş elementləri olan nəqliyyat və logistika xidmətləri təminatçıları üçün tənzimləyici tələblər bu sektorlarda rəqabətə mane olmaqla qanuni dövlət siyasəti məqsədi güdə bilər.Buna görə də, 1.2.1 alt kateqoriyasının 14 göstəricisi var (cədvəl 6).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
|
||
Qeyri-tarif texniki tədbirlər |
|
||||
1 |
Sanitariya və fitosanitar tədbirlər |
|
|||
2 |
Sanitariya və fitosanitar tədbirlər (milli müalicə) |
|
|||
3 |
Ticarətdə texniki maneələr |
|
|||
4 |
Ticarətdə texniki maneələr (milli rejim) |
|
|||
5 |
|
|
|||
Qeyri-texniki qeyri-tarif tədbirləri |
|||||
6 |
Kontingent ticarətin mühafizəsi tədbirləri |
|
|||
7 |
İqtisadi məqsədlər üçün qeyri-avtomatik idxal lisenziyası, kvotalar, qadağalar, kəmiyyətə nəzarət tədbirləri, mənşə qaydaları |
|
|||
8 |
Qiymətə nəzarət və maliyyə tədbirləri |
|
|||
9 |
İxrac məhdudiyyətləri |
İxrac məhdudiyyətləri |
|||
Ölkədaxili yük daşımaları (avtomobil, dəmir yolu, dəniz, hava) və logistik xidmət təminatçıları (yüklərin daşınması, gömrük brokerliyi, ekspeditorluq, saxlama və anbar) üçün tənzimləyici məhdudiyyətlər |
|||||
10 |
Rəqabət əleyhinə məhdudiyyətlər (yük daşımaları) |
|
|||
11 |
Rəqabət əleyhinə məhdudiyyətlər (logistika) |
|
|||
12 |
Təhlükəsizlik qaydaları (yük daşınması) |
|
|||
13 |
Təhlükəsizlik qaydaları (logistika) |
|
|||
14 |
Qadın xidmət təminatçıları üçün əlavə məhdudiyyətlər |
|
|||
Bu göstəricilər dəsti xidmətlər üzrə beynəlxalq ticarət üzrə məhdudiyyətləri ölçür. Bazara girişi və yaradılmasını məhdudlaşdıran, fiziki şəxslərin transsərhəd hərəkətlərini məhdudlaşdıran və digər ayrı-seçkilik tədbirlərini təmin edən ticarət siyasətləri ticarəti məhdudlaşdırır. Rəqabətə mane olan bu tədbirlər digər bazar subyektlərinə, o cümlədən istehlakçılara mənfi xarici təsirlər tətbiq edir. Buna görə də, 1.2.2 alt kateqoriyasında 10 göstərici var (cədvəl 7).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Bazara giriş məhdudiyyətləri (yük, nəqliyyat və maliyyə xidmətləri) |
||
1 |
Bazara giriş məhdudiyyətləri (yük daşımaları) |
|
2 |
Bazara giriş məhdudiyyətləri (logistika) |
|
3 |
Bazara giriş məhdudiyyətləri (sığorta və maliyyə xidmətləri) |
|
Xarici mütəxəssislərin transsərhəd hərəkətinə məhdudiyyətlər (yük, nəqliyyat və maliyyə xidmətləri) |
||
4 |
Xarici mütəxəssislərin sərhəddən hərəkətinə məhdudiyyətlər |
|
5 |
Xarici mütəxəssislərin transsərhəd hərəkətinə məhdudiyyətlər (logistika) |
|
6 |
Xarici mütəxəssislərin sərhəddən hərəkətinə məhdudiyyətlər |
|
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri (yük, nəqliyyat və maliyyə xidmətləri) |
||
7 |
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri (yük daşımaları) |
i) Ekipaj üzvləri/xidmət təminatçıları üçün viza proseslərinə məhdudiyyətlər (vizadan azadolma və ya gəliş zamanı və ya ekipaj üzvü vizası yoxdur) |
|
|
|
8 |
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri (logistika) |
|
9 |
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri (sığorta və maliyyə xidmətləri) |
|
10 |
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri (xarici qadın mütəxəssislər) |
|
Bu göstəricilər dəsti rəqəmsal ticarətə məhdudiyyətləri ölçür.Məlumatların qorunması, məxfilik, rəqəmsal reklam və rəqəmsal müəllif hüquqları ilə bağlı məsələlər üzrə ticarət siyasətləri rəqəmsal ticarət istifadəçiləri və xidmət təminatçıları üçün qanuni qorunma təmin edir və bununla da rəqəmsal ticarət mühitində təhlükəsizlik və etibarı artırır. Bununla belə, rəqəmsal ticarət üzrə ayrı-seçkilik siyasəti, rəqəmsal sifarişli mal və xidmətlərin onlayn satışına qadağalar, transsərhəd məlumat axınına dair məhdudlaşdırıcı standartlar və vergi neytrallığı prinsipini poza biləcək vergi tədbirləri - rəqəmsal ticarətə tətbiq edilən ticarəti məhdudlaşdırır.Rəqabətə mane olan bu tədbirlər digər bazar subyektlərinə, o cümlədən istehlakçılara mənfi xarici təsirlər tətbiq edir.Buna görə də 10 göstəriciyə malikdir (cədvəl 8).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Ayrı-seçkilik məhdudiyyətləri |
||
1 |
Əlavə dövlət lisenziyaları |
Rəqəmsal olaraq təklif olunan mal və ya xidmətlərə əlavə dövlət lisenziyası (ümumi biznes lisenziyasından başqa) əldə etmək tələbi |
2 |
Onlayn satış qadağaları |
Alıcının şəxsiyyətinin yoxlanılmasını tələb edən əməliyyatlar nəzərə alınmaqla rəqəmsal sifarişli mal və xidmətlərin (tütün, alkoqol və s.) onlayn satışının qadağan edilməsi |
3 |
Vergi neytrallığı prinsipinin pozulması |
Yerli rəqəmsal sifarişli mal və xidmətlərə münasibətdə transsərhəd rəqəmsal sifarişli mal və xidmətlərə əlavə yük qoyan xüsusi vergi rejiminin qüvvəyə minməsi |
4 |
Transsərhəd elektron ödənişlər üzrə ödənişlər |
|
5 |
Transsərhəd elektron ödənişlərə məhdudiyyətlər |
Transsərhəd elektron ödənişlər üzrə əməliyyatların dəyərinə məhdudiyyətlər |
İstehlakçı hüquqlarının müdafiəsi |
||
6 |
Transsərhəd məlumat axını üzrə məhdudiyyətlər |
Şəxsi məlumatların transsərhəd ötürülməsi üçün xüsusi məlumat ötürmə müqavilələri və ya məlumat subyektlərindən rəsmi razılıq tələb edən hüquqi müddəaların mövcudluğu |
7 |
Müvafiq məlumatların açıqlanması |
|
8 |
İstehlakçı hüquqları (reklam məhdudiyyətləri, ləğvlər, pulların geri qaytarılması) |
|
9 |
Uyğunsuzluğa görə cərimələr |
Transsərhəd istehlakçılarla bağlı onlayn istehlakçıların müdafiəsi müddəalarına əməl etməməyə görə cəzaların tətbiqi |
10 |
Mübahisələrin onlayn həlli mexanizmi |
|
Cədvəl 9-da Sütun II üçün struktur, beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması üçün dövlət xidmətlərinin keyfiyyəti göstərilir.Bu sütunun kateqoriyalarının və alt kateqoriyalarının hər biri cədvəldə göstərilən ardıcıllıqla daha ətraflı müzakirə olunacaq.
2.1 |
Rəqəmsal və Fiziki İnfrastruktur |
2.1.1 |
İnformasiyanın şəffaflığı və əlçatanlığı |
2.1.1.1 |
Ticarət məlumat portalı |
2.1.1.2 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanun və qaydaların nəşri |
2.1.1.3 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar haqqında məlumat |
2.1.1.4 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar üzrə məsləhətləşmələr |
2.1.2 |
Elektron sistemlər və xidmətlərin qarşılıqlı əlaqəsi |
2.1.2.1 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə |
2.1.2.2 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi |
2.1.3 |
Ticarət infrastrukturu |
2.1.3.1 |
Sərhəd postları |
2.1.3.2 |
Limanlar |
2.1.3.3 |
Hava limanları |
2.2 |
Sərhəd İdarəetmə |
2.2.1 |
Risklərin idarə edilməsi |
2.2.1.1 |
Xüsusiyyətləri |
2.2.1.2 |
İnteqrasiya |
2.2.1.3 |
Əməliyyat qabiliyyəti |
2.2.2 |
Koordinasiyalı sərhəd idarəsi |
2.2.2.1 |
Daxili koordinasiya |
2.2.2.2 |
Xarici koordinasiya |
2.2.3 |
Sərhəd agentliyi proqramları |
2.2.3.1 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operatorlar |
2.2.3.2 |
Sürətli daşımalar |
Kateqoriya 2.1 bir neçə ikinci dərəcəli altkateqoriyalardan və onların göstəricilərindən ibarət üç alt kateqoriyaya bölünür və onların hər biri öz növbəsində bir neçə komponentə malik ola bilər.
Bu göstəricilər toplusu şəffaflıq və məlumatların əlçatanlığı, habelə maraqlı tərəflərlə məsləhətləşmələr üzrə yaxşı tənzimləmə təcrübələrinin həyata keçirilməsini ölçür.Xüsusi hökumət veb-saytı və ya ticarət məlumat portalı – istifadəçilərin mal və xidmətlərin ticarəti ilə bağlı ən müasir məlumatlara daxil ola biləcəyi – ticarət mühitinin şəffaflığını və proqnozlaşdırıla bilənliyini artırır və məlumat asimmetriyasını azaldır.Məlumatın dərci, ticarət tərəfdaşları arasında inam və əməkdaşlığı gücləndirir, əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməkdə biznesə dəstək verir və onların rəqabət qabiliyyətini artırır.Bu məlumat tənzimləyici tələblər və prosedurları, tətbiq olunan rüsum və vergi dərəcələrini, təsnifat və ya qiymətləndirmə qaydalarını, rüsum və ödənişləri və şikayət prosedurlarını əhatə etməlidir.Bundan əlavə, beynəlxalq ticarət qaydalarının layihəsini hazırlayarkən və ya ticarət siyasətinə dəyişikliklər etməzdən əvvəl, əvvəlcədən bildirişləri ictimaiyyətə çatdırmaq və ağlabatan müddət ərzində maraqlı tərəflərlə məsləhətləşmələr aparmaq lazımdır.Buna görə də, 2.1.1 alt kateqoriyasının 11 göstəricisi var (cədvəl 10).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
|
Ticarət məlumat portalı |
|||
1 |
Ticarət məlumat portalı (TMP) (mövcudluğu) |
Aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik TMP-in ictimai əlçatanlığı:
a. Ticarət və uyğunluqla bağlı qanunlar, fərmanlar, qaydalar, təlimatlar, bildirişlər və hər hansı digər hüquqi sənədlər b. Əmtəələrin təsnifatı və əlaqəli tariflər c. İstənilən ölkə və ya ölkələrlə müqavilələr, o cümlədən status və yeniləmələr də daxil olmaqla birtərəfli müqavilələr d. Xüsusi mallara və ya məhsullara tətbiq olunan xüsusi tədbirlər (məsələn, sanitar və ya fitosanitar tədbirlər və ya məhsulların xüsusi kateqoriyaları üçün tələb olunan texniki standartlar) e. Rəsmiliklərin və şikayət və ya baxılma prosedurlarının pozulmasına görə cərimə müddəaları f. İcazələr, lisenziyalar və gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün müraciət etmək üçün istifadə olunan təlimatlar və formalar və müxtəlif sənədlərdə tələb olunan kodların siyahıları (məsələn, ölkə kodları, ölçü vahidləri, valyuta kodları və s.) g. Sorğu nöqtələri üçün əlaqə məlumatları |
|
2 |
Ticarət məlumat portalı (TMP) (günümüzə qədər) |
TMP-dəki məlumatlar yenidir |
|
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanun və qaydaların nəşri |
|||
3 |
Nəşr – Rüsumlar, vergilər, qərarlar və ödənişlər |
a. İdxal və ya ixraca (mallara) və ya onunla əlaqədar olaraq tətbiq edilən rüsumların, vergilərin və rüsumların dərəcələri b. Xarici xidmət təminatçılarını və ya xarici mütəxəssisləri (xidmətləri) işə götürərkən tətbiq edilən rüsumların, vergilərin, rüsumların və hər hansı növ ödənişlərin dərəcələri c. Təcrübədə rəqəmsal qaydada sifariş edilmiş mal və xidmətlərə tətbiq edilən rüsumlar, vergilər, rüsumlar və ödənişlərin tətbiqi dərəcələri (rəqəmsal ticarət) |
|
4 |
Nəşr – Prosedurlar, lisenziyalaşdırma meyarları və əvvəlcədən qərarlar |
Malların ticarəti, xidmətlər ticarəti və rəqəmsal ticarət sahələrində aşağıdakı məlumatların ictimaiyyətə açıq olması: a. İdxal, ixrac və tranzit prosedurları (bütün giriş nöqtəsi prosedurları daxil olmaqla), həmçinin tələb olunan formalar və sənədlər (addım-addım təlimatlar daxil olmaqla) (mallar) b. Gömrük məqsədləri üçün məhsulların (malların) təsnifatı və ya qiymətləndirilməsi qaydaları c. Qeyri-tarif tədbirləri (mallar) haqqında qanunlar, qaydalar və inzibati qərarlar d. Nəqliyyat xidmətləri (dəniz və avtomobil yolu ilə yükdaşımalar) və logistika xidmətləri (yüklərin daşınması, saxlanması və anbarı, gömrük brokerliyi və ekspeditorluq) (xidmətlər) üçün lisenziyalaşdırma meyarları e. Nəqliyyat və logistika xidmətləri göstərən xarici təchizatçıların işə götürülməsi qaydaları, habelə tələb olunan formalar və sənədlər (xidmətlər) f. Rəqəmsal ticarət əməliyyatları və forma və sənədlər (rəqəmsal ticarət) üçün prosedurlar. |
|
5 |
Nəşr – Cərimələr, apellyasiya prosedurları və ticarət müqavilələri |
Malların ticarəti, xidmətlər ticarəti və rəqəmsal ticarət sahələrində aşağıdakı məlumatların ictimaiyyətə açıq olması: a. Rəsmiliklərin pozulmasına görə cərimə müddəaları b. Apellyasiya və ya baxılma prosedurları c. Gömrük əməliyyatlarının səmərəlilyinə dair statistika (məsələn, orta rəsmiləşdirmə və buraxılış vaxtları) (mallar) |
|
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar haqqında məlumat |
|||
6 |
Qanun təklifləri və normativ hüquqi aktların layihələri |
Əmtəə ticarəti, xidmət ticarəti və rəqəmsal ticarət sahələrində onların məqsədlərini izah etmək üçün praktikada qanun təkliflərinin və normativ hüquqi akt layihələrinin ictimaiyyətə açıq olması |
|
7 |
Qabaqcadan bildirişlər |
Malların ticarəti, xidmətlər ticarəti və rəqəmsal ticarət sahələrində praktikada dəyişikliklərin tətbiq edilməsindən əvvəl əvvəlcədən bildirişlərin ictimaiyyətə açıq olması |
|
8 |
Sorğu nöqtələri |
|
|
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar üzrə məsləhətləşmələr |
|||
9 |
Məsləhətləşmə – Təcrübə |
Malların ticarəti, xidmətlər ticarəti və rəqəmsal ticarət sahələrində praktikada qanun və qaydalara dəyişikliklərin tətbiqi və ya qəbul edilməsindən əvvəl maraqlı tərəflərlə məsləhətləşmələr |
|
10 |
Məsləhətləşmə – Ağlabatan fürsət |
Malların ticarətinə, xidmət ticarətinə və rəqəmsal ticarətə təsir edən qanun və qaydaları tətbiq etməzdən və ya dəyişdirməzdən əvvəl maraqlı tərəflərə şərh vermək üçün ən azı 30 təqvim günü ərzində ağlabatan fürsət verilir. |
|
11 |
Məsləhətləşmə – Şərhlərin nəzərə alınması prosesi |
|
|
Bu göstəricilər dəsti ticarət əməliyyatları üçün iqtisadiyyatın elektron sistemlərinin mövcudluğunu, əhatə dairəsini, əlaqəni və funksionallığını ölçür.Bu sistemlər arasında Elektron tək pəncərələr ticarətin asanlaşdırılmasının əsas alətlərindən birinə çevrilmişdir.Bu cür mexanizmlər dövlət qurumları və digər ticarət subyektləri arasında ticarətlə bağlı məlumat mübadiləsini gücləndirir, sənədsiz ticarət xüsusiyyətlərini dəstəkləyir və həmçinin ikitərəfli, regional və ya çoxtərəfli qarşılıqlı fəaliyyətə malik ola bilər.Həyata keçirilməsi çətin olsa da, onlar prosedurları sadələşdirir və uyğunluq xərclərini azaldır, eyni zamanda əməliyyatın şəffaflığını, uyğunluğunu və təhlükəsizliyini artırır.Bu platformalar təkcə dövlət qurumlarını deyil, həm də özəl sektorun subyektlərini birləşdirə bilər.Digər elektron sistemlər, xüsusən də bir neçə moduldan ibarət və müxtəlif agentlikləri birləşdirə bilən təkmil inteqrasiya olunmuş Gömrük idarəetmə sistemləri də oxşar xüsusiyyətlərə malik ola bilər.Buna görə də, 2.1.2 alt kateqoriyasının 10 göstəricisi var (cədvəl 11).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
Ticarət üçün elektron tək pəncərə |
||
1 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə (mövcudluğu) |
a. Tək giriş nöqtəsi b. Tək giriş c. Məlumatların tək təqdim edilməsi d. Qərar vermənin tək nöqtəsi e. Tək ödəniş nöqtəsi |
2 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə (agentliklər) |
Agentliklərin Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərəyə inteqrasiyası: a. Vergi idarəsi b. Sanitariya və fitosanitariya orqanları c. Standartlaşdırma agentlikləri d. Təhlükəsizlik sərhəd orqanları e. Ətraf mühitin mühafizəsi agentlikləri f. Lisenziya və icazə agentlikləri g. Ticarətin təşviqi və nəzarəti agentlikləri h. Nəqliyyat agentliyi i. Ticarət Nazirliyi (və ya ekvivalent daxili nazirlik) j. Statistika şöbəsi |
3 |
Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə (maraqlı tərəflər) |
Maraqlı tərəflərin Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərəyə inteqrasiyası: a. İxracatçılar və idxalçılar b. Anbar operatorları c. Gömrük brokerləri d. Logistika operatorları |
|
|
e. Daşıyıcılar və nəqliyyat operatorları f. Konteyner operatorları və terminal operatorları g. Hava limanı/dəmiryolu/liman orqanları h. Ticarət və nəqliyyat assosiasiyaları (yəni, ticarət qurumları və ya digər məhsul sertifikatlaşdırma şuraları) i. Keyfiyyət/standartları yoxlayan şirkətlər j. Maliyyə qurumları (yəni banklar, sığorta şirkətləri) |
4 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə (xüsusiyyətlər) |
Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə vasitəsilə mövcud olan xüsusiyyətlər: a. Kommersiya və nəqliyyat sənədlərinin təqdim edilməsi b. Gömrük bəyannamələrinin və buraxılışlarının təqdim edilməsi c. Lisenziyaların və icazələrin işlənməsi d. Yoxlama, sanitar və fitosanitar sertifikatlarının işlənməsi e. Texniki standartlar sertifikatlarının işlənməsi f. Mənşə sertifikatlarının işlənməsi g. Yüklərin yığılması və çatdırılmasının planlaşdırılması h. Elektron ödənişlər i. Rəqəmsal müştəri xidməti masası j. Ticarət Məlumat Portalına (TMP) giriş |
5 |
Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə (birlikdə işləmə qabiliyyəti) |
Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə ticarət və nəqliyyat sənədləri və Gömrük bəyannaməsi haqqında məlumat mübadiləsini istənilən ticarət tərəfdaşının Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə və ya inteqrasiya olunmuş Gömrük idarəetmə sistemi ilə həyata keçirir. |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi |
||
6 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi (mövcudluğu) |
Beynəlxalq ticarət üçün əməliyyat xüsusiyyətləri ilə inteqrasiya olunmuş Gömrük idarəetmə sisteminin mövcudluğu |
7 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi (agentliklər) |
Agentliklərin gömrük idarəetmə sisteminə inteqrasiyası: a. Vergi idarəsi b. Sanitariya və fitosanitariya orqanları c. Standartlaşdırma agentlikləri d. Təhlükəsizlik sərhəd orqanları e. Ətraf mühitin mühafizəsi agentlikləri f. Lisenziya və icazə agentlikləri g. Ticarətin təşviqi və nəzarəti agentlikləri h. Nəqliyyat agentliyi i. Ticarət Nazirliyi (və ya ekvivalent daxili nazirlik) j. Statistika şöbəsi |
8 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi (maraqlı tərəflər) |
Maraqlı tərəflərin Gömrük idarəetmə sisteminə inteqrasiyası: a. İxracatçılar və idxalçılar b. Anbar operatorları c. Gömrük brokerləri d. Logistika operatorları e. Daşıyıcılar və nəqliyyat operatorları f. Konteyner operatorları və terminal operatorları g. Hava limanı/dəmiryolu/liman orqanları h. Ticarət və nəqliyyat assosiasiyaları (yəni, ticarət palataları və ya digər məhsul sertifikatlaşdırma şuraları) i. Keyfiyyət/standartları yoxlayan şirkətlər j. Maliyyə qurumları (yəni banklar, sığorta şirkətləri) |
9 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi (xüsusiyyətləri) |
Gömrük idarəetmə sistemi vasitəsilə mövcud olan xüsusiyyətlər: a. Kommersiya və nəqliyyat sənədlərinin təqdim edilməsi b. Gömrük bəyannamələrinin verilməsi və buraxılması c. Lisenziyaların və icazələrin işlənməsi d. Yoxlama, sanitar və fitosanitar sertifikatlarının işlənməsi e. Texniki standartlar sertifikatlarının işlənməsi f. Mənşə sertifikatlarının işlənməsi g. Yüklərin yığılması və çatdırılmasının planlaşdırılması h. Elektron ödənişlər |
10 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük idarəetmə sistemi (birlikdə işləmə qabiliyyəti) |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi ticarət və nəqliyyat sənədləri, Gömrük bəyannaməsi haqqında məlumat mübadiləsini istənilən ticarət tərəfdaşının Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə və ya inteqrasiya olunmuş Gömrük idarəetmə sistemi ilə həyata keçirir. |
Bu göstəricilər dəsti iqtisadiyyatın ticarət infrastrukturunun keyfiyyətini ölçür. Adekvat ticarət infrastrukturu ticarət və nəqliyyat xərclərini azaldır və regional və qlobal dəyər zəncirlərinə inteqrasiyanı təmin edir.Ticarət infrastrukturunun keyfiyyəti sərhəd nəzarəti, yüklərin emalı, ekspertiza və anbar və saxlama üçün zəruri olan obyektlərin, avadanlıqların və xidmətlərin mövcudluğunun, habelə internet bağlantısı və informasiya texnologiyaları sistemlərinin mövcudluğunun qiymətləndirilməsi ilə ölçülə bilər. Əhəmiyyətli olan odur ki, belə qiymətləndirmə zamanı ölçülmüş yerlərin coğrafiyası nəzərə alınmalıdır, məsələn, ada və dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyatlarda müvafiq olaraq quru sərhəd postları və dəniz limanları yoxdur. Müqayisə məqsədi ilə sahilyanı iqtisadiyyatlar üçün yalnız iki əsas sərhəd növü ölçülür.Buna görə də, 2.1.3 alt kateqoriyasının 8 göstəricisi var (cədvəl 12).
|
Göstəricilər |
Komponentlər |
|
||||
Sərhəd postları |
|
||||||
1. |
Avadanlıq və qurğular (sərhəd postu) |
i) Məhdudlaşdırılmış əsas region ii) müdaxilə edən və müdaxilə etməyən yoxlama sahələri
iv) Piyadaların və nəqliyyat vasitələrinin giriş-çıxış yolları müvafiq qaydada müəyyən edilmiş, ayrılmış, işıqlandırılmış və işarələnmişdir v) Gömrük idarəsinin və digər nəzarət orqanlarının şəxsi heyətinin idarələri vi) Şəxsi kommunikasiya sistemi və internetə çıxış (məsələn, səs, data, video) (7x24) vii) Sabit və ya mobil brauzerlər
ix) Girov anbarı x) Nümunələr üçün sınaq laboratoriyası |
|||||
2 |
Xidmətlər və şərait (sərhəd postu) |
i) Yük maşınları üçün dayanacaq yerləri ii) Saxlama obyektlərini açın iii) Bağlı saxlama qurğuları iv) Soyuducu anbarlar
vi) Təhlükəsiz/qapalı sahə vii) İmmiqrasiya İdarəsi viii) Əsas sanitariya və səhiyyə müəssisələri |
|||||
Limanlar |
|
||||||
3 |
Avadanlıq və qurğular (liman) |
i) Məhdudlaşdırılmış əsas region ii) müdaxilə edən və müdaxilə etməyən yoxlama sahələri
iv) Piyadaların və nəqliyyat vasitələrinin giriş-çıxış yolları müvafiq qaydada müəyyən edilmiş, ayrılmış, işıqlandırılmış və işarələnmişdir v) Gömrük idarəsinin və digər nəzarət orqanlarının şəxsi heyətinin idarələri vi) Şəxsi kommunikasiya sistemi və internetə çıxış (məsələn, səs, data, video) (7x24) vii) Sabit və ya mobil brauzerlər
ix) Girov anbarı x) Nümunələr üçün sınaq laboratoriyası |
|
||||
4 |
Xidmətlər və şərait (liman) |
i) Yük maşınları üçün dayanacaq yerləri ii) Saxlama obyektlərini açın iii) Bağlı saxlama qurğuları iv) Soyuducu anbarlar
vi) Təhlükəsiz/qapalı sahə vii) İmmiqrasiya İdarəsi viii) Əsas sanitariya və səhiyyə müəssisələri |
|
||||
5 |
İnformasiya sistemləri və Məşvərət Komitəsi (port) |
i) Əsas limanda informasiya sistemlərinin tətbiqi: a. Ticarət üçün elektron vahid pəncərə b. Dəniz tək pəncərəsi |
|
||||
|
|
c. Liman icma sistemi d. Terminal əməliyyat sistemi e. Yük maşını sifariş sistemi f. Yük izləmə sistemi ii) Liman və gəmilər arasında elektron məlumat mübadiləsi iii) Özəl sektor da daxil olmaqla əsas maraqlı tərəfləri təmsil edən və ildə ən azı iki dəfə iclas keçirən Liman Məşvərət Komitəsinin mövcudluğu. |
|
||||
Hava limanları |
|
||||||
6 |
Avadanlıq və qurğular (hava limanı) |
i) Məhdudlaşdırılmış əsas region ii) müdaxilə edən və müdaxilə etməyən yoxlama sahələri
iv) Piyadaların və nəqliyyat vasitələrinin giriş-çıxış yolları müvafiq qaydada müəyyən edilmiş, ayrılmış, işıqlandırılmış və işarələnmişdir v) Gömrük idarəsinin və digər nəzarət orqanlarının şəxsi heyətinin idarələri vi) Şəxsi kommunikasiya sistemi və internetə çıxış (məsələn, səs, data, video) (7x24) vii) Sabit və ya mobil brauzerlər
ix) Girov anbarı x) Nümunələr üçün sınaq laboratoriyası |
|
||||
7 |
Xidmətlər və şərait (hava limanı) |
i) Yük maşınları üçün dayanacaq yerləri ii) Saxlama obyektlərini açın iii) Bağlı saxlama qurğuları iv) Soyuducu anbarlar
vi) Təhlükəsiz/qapalı sahə vii) İmmiqrasiya İdarəsi
i) Əsas limanda informasiya sistemlərinin tətbiqi: a. Ticarət üçün elektron vahid pəncərə b. Dəniz tək pəncərəsi |
|
||||
8 |
İnformasiya Sistemləri və Məsləhət Komitəsi (hava limanı) |
c. Liman icma sistemi d. Terminal əməliyyat sistemi e. Yük maşını sifariş sistemi f. Yük izləmə sistemi ii) Liman və gəmilər arasında elektron məlumat mübadiləsi iii) Özəl sektor da daxil olmaqla əsas maraqlı tərəfləri təmsil edən və ildə ən azı iki dəfə iclas keçirən Liman Məşvərət Komitəsinin mövcudluğu. |
|
||||
Kateqoriya 2.2 bir neçə ikinci dərəcəli altkateqoriyadan və onların göstəricilərindən ibarət üç alt kateqoriyaya bölünür və onların hər biri öz növbəsində bir neçə komponentə malikdir.
Bu göstəricilər toplusu risklərin idarə edilməsi sistemlərinin xüsusiyyətlərini, inteqrasiya səviyyəsini və işləkliyini ölçür.Sərhəddə buraxılış və rəsmiləşdirmə müddətləri təkcə Gömrük orqanlarının fəaliyyətindən deyil, digər sərhəd nəzarəti orqanlarının fəaliyyətindən də təsirlənir.Risklərin idarə edilməsi sistemləri müvafiq qurumlara ehtiyatları yüksək riskli daşımalara səmərəli şəkildə yönəltməklə yanaşı, özbaşına ayrı-seçkiliyin və malların rəsmiləşdirilməsində lüzumsuz gecikmələrin qarşısını almağa imkan verir.Ən səmərəli risk idarəetmə sistemləri bütün sərhəd nəzarəti agentliklərini birləşdirir.Mürəkkəb texnikaların istifadəsi, əvvəlcədən hədəfləmə və rəsmiləşdirmədən sonrakı auditlər də risklərin idarə edilməsi sistemlərinin fəaliyyətinə təsir göstərir, xüsusən də yoxlamalara və əlavə nəzarətlərə ehtiyacı minimuma endirməkdə. Buna görə də, 2.2.1 alt kateqoriyasının 8 göstəricisi var (cədvəl 13).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
|||
Xüsusiyyətləri |
|||||
1 |
Agentliklər |
Risk idarəetmə sistemi ilə dəstəklənən sərhəd agentlikləri: |
|||
|
|
a. Gömrük qurumu b.Sanitariya və fitosanitariya orqanları c.Standartlaşdırma agentlikləri d. Ətraf mühitin mühafizəsi agentlikləri e.Təhlükəsizlik sərhəd orqanları |
|
||
2 |
Əhatə (Gömrük) |
Gömrük risklərinin idarə edilməsi sistemi bütün sərhədlərdə eyni effektivlik və səmərəlilik səviyyələri ilə idarələr və ya gömrük orqanlarının fiziki mövcudluğu ilə işləyir. |
|
||
3 |
Təhlil səviyyəsi (Gömrük) |
Göndərmənin risk profilini müəyyən etmək üçün aparılan təhlil səviyyəsi: a.Əsas b.Qabaqcıl |
|
||
İnteqrasiya |
|
||||
4 |
Agentliklər inteqrasiya olunub |
Risk idarəetmə sistemi ilə dəstəklənən sərhəd agentlikləri. a.Gömrük qurumu b.Sanitariya və fitosanitariya orqanları c.Standartlaşdırma agentlikləri d. Ətraf mühitin mühafizəsi agentlikləri e.Təhlükəsizlik sərhəd orqanları |
|
||
5 |
İnteqrasiya səviyyəsi |
Göndərmənin risk profilini müəyyən etmək üçün aparılan təhlil səviyyəsi: a.Əsas b.Qabaqcıl |
|
||
Əməliyyat qabiliyyəti |
|
||||
6 |
Avtomatlaşdırma |
Həm ixrac, həm də idxal üçün yoxlama hallarını minimuma endirmək üçün gömrük orqanları tərəfindən risklərin idarə edilməsi sisteminin bir hissəsi kimi avtomatlaşdırılmış profilləşdirmə və hədəfləmədən istifadə edilmə. |
|
||
7 |
Əvvəlcədən hədəfləmə |
Risk idarəetmə sistemi həm ixrac, həm də idxal üçün yükün sərhədə çatmasından əvvəl yüksək risk profillərini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. |
|
||
8 |
Təmizləmə sonrası yoxlamalar |
Seçicilik meyarlarından istifadə etməklə idxal üçün riskə əsaslanan rəsmiləşdirmədən sonrakı auditlər |
|
||
Bu göstəricilər dəsti daxili sərhəd nəzarəti orqanları arasında sərhəd və sərhədarası əməkdaşlığın həcmini, eləcə də ticarət tərəfdaşı olan iqtisadiyyatlarda oxşar qurumlarla xarici əməkdaşlığı ölçür.Gömrük və digər sərhəd nəzarəti qurumları arasında həm sərhəd daxilində, həm də sərhəddən kənarda koordinasiyanın artırılması prosedurları sadələşdirmək və təkrarlanma və gecikmələrin qarşısını almaq üçün resurslardan istifadədə mühüm rol oynayır.Bundan əlavə, özəl sektordan olan maraqlı tərəflərin iştirakı və onlarla əməkdaşlıq da sərhəddə daha yaxşı səmərəliliyə töhfə verir.Bu əməkdaşlıq müxtəlif dövlət qurumlarının, özəl sektor təşkilatlarının və ticarət ictimaiyyətinin cəlb edilməsində mühüm rol oynaya bilən Ticarətə Yardımlaşma üzrə Milli Komitə (TYMK) kimi digər müvafiq maraqlı tərəflərin nümayəndələrindən ibarət qurum vasitəsilə strukturlaşdırıla bilər. Buna görə də, 2.2.2 alt kateqoriyasının 10 göstəricisi var (cədvəl 14).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
Daxili koordinasiya |
||
1 |
Paylaşılan verilənlər bazası |
Transsərhəd ticarət əməliyyatları ya bütün agentliklər arasında vahid məlumat bazasında, ya da fərqli, lakin əlaqəli verilənlər bazalarında (məlumat avtomatik olaraq yenilənir və agentliklər arasında paylaşılır) qeydə alınır. |
2 |
Unikal yük arayışı |
Gömrük orqanı və digər qurumlar tərəfindən istifadə edilən unikal yük arayışı mövcuddur. |
3 |
Nəzarətlərə qoşulun (daxili |
Yerli sərhəd nəzarəti orqanları digər milli qurumlarla birgə yoxlamalar aparır və ya yoxlamaları onlara həvalə edirlər. |
4 |
Milli Ticarətə Yardım Komitəsi (mövcudluq) |
Ticarətin asanlaşdırılması üzrə islahatların planlaşdırılması və həyata keçirilməsi ilə bağlı maraqlı tərəflərlə koordinasiya və məsləhətləşmələrə cavabdeh olan və ildə ən azı iki dəfə iclas keçirən Ticarətin Asanlaşdırılması üzrə Milli Komitənin və ya oxşar agentliyin mövcudluğu |
5 |
Ticarətin Asanlaşdırılması üzrə Milli Komitə (maraqlı tərəflər)
|
i) Ticarətin Asanlaşdırılması üzrə Milli Komitənin bir hissəsi olan maraqlı tərəflər: a.Beynəlxalq ticarətdə iştirak edən dövlət qurumları b.KOM birlikləri c.Özəl sektor təşkilatları (yalnız treyderlər deyil, ticarət sənayesi ilə əlaqəli olanlar da daxil olmaqla) |
|
|
d.Vətəndaş cəmiyyəti (yəni beynəlxalq ticarətlə əlaqəsi olan QHT-lər) e.Qadın Assosiasiyaları |
Xarici koordinasiya |
||
6 |
İnteqrasiya edilmiş sərhəd keçid məntəqəsi |
Quru sərhədini paylaşan əsas ticarət tərəfdaşı ilə inteqrasiya olunmuş sərhəd keçid məntəqəsinin mövcudluğu. |
7 |
Məlumat mübadiləsi |
Gömrük orqanı tərəfindən əsas ticarət tərəfdaşının gömrük orqanı ilə sərhəddə kommersiya və nəqliyyat sənədləri və Gömrük bəyannaməsi haqqında məlumat mübadiləsi. |
8 |
Birgə nəzarət (xarici) |
Tərəfdaş iqtisadiyyatın sərhəd nəzarəti orqanları tərəfindən aparılan yoxlamaların və ya birgə yoxlamaların aparılmasının sərhəd nəzarəti orqanları tərəfindən tanınması |
9 |
İş saatlarının və rəsmiyyətlərin uyğunlaşdırılması |
i) Gömrük iş saatları quru sərhədini paylaşan əsas ticarət tərəfdaşının saatları ilə üst-üstə düşür. ii) Əsas ticarət tərəfdaşının sərhəd nəzarəti orqanlarına təqdim olunan vahid sənəd və ya sənədlər toplusu mövcuddur |
10 |
Lisenziyaların və peşəkar sertifikatların tanınması |
Nəqliyyat və logistika sektorlarında xidmət təminatçılarının lisenziyalarının və peşəkar ixtisaslarının əsas ticarət tərəfdaşından tanınması. |
Qeyd: QHT-lər = qeyri-hökumət təşkilatları.
Bu göstəricilər toplusu Səlahiyyətli İqtisadi Operatorun (SİO) və sürətləndirilmiş göndərmə proqramlarının mövcudluğunu və xüsusiyyətlərini ölçür.SİO sxemləri beynəlxalq təchizat zəncirlərinin gücləndirilməsi və sərhəd nəzarəti agentlikləri tərəfindən həyata keçirilən təhlükəsizlik standartlarının təkmilləşdirilməsi üçün mühüm alətə çevrilmişdir.Uğurlu SİO proqramları müxtəlif növ operatorlar üçün uzun bir üstünlüklər siyahısını əhatə edən tətbiq edilmişdir.SİO proqramlarına cavabdeh olan agentliklər Qarşılıqlı Tanınma Sazişlərini (QTS) genişləndirməyə və SİO sertifikatlarının əldə edilməsi və yenilənməsi proseslərini sadələşdirməyə çalışırlar. Sürətli göndərmə proqramlarına gəldikdə, onlar ticarət operatorları üçün müxtəlif xüsusiyyətləri və üstünlükləri ilə bütün dünyada sürətlə genişlənən standart göndərmə ilə müqayisədə daha sürətli bir göndərmə xidmətinə diqqət yetirirlər.Göndərmə proqramlarında yaxşı təcrübələr çəki və ya dəyər məhdudiyyətləri müəyyən etmir və onlar xüsusi tip operatorlara abunə olmurlar. Buna görə də, 2.2.3 alt kateqoriyasının 7 göstəricisi var (cədvəl 15).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
Səlahiyyətli İqtisadi Operatorlar |
||
1 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operator (mövcudluğu) |
Səlahiyyətli İqtisadi Operatorun (SİO) sertifikatlaşdırma proqramı aşağıdakı operatorlar üçün həyata keçirilmişdir: a.İxracatçılar b.İdxalçılar c.Anbar operatorları d.Gömrük brokerləri e.Logistik operatorlar f.Daşıyıcılar/nəqliyyat operatorları g.Hava limanı/liman/terminal operatorları h.İstehsalçılar |
2 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operator (imtiyazlar) |
SİO operatoru olmağın üstünlükləri: a.Malların gəlişindən əvvəl buraxılması b.Yüklərin prioritet rəsmiləşdirilməsi və buraxılması c.Sadələşdirilmiş rəsmiləşdirmədən sonrakı prosedurlar d.Dövri bəyannamələrin istifadəsi e.Gömrük və digər qurumlar tərəfindən sənədli baxışların və fiziki yoxlamaların aşağı nisbəti f.Yoxlama üçün yük seçilərsə, prioritet müalicə g Fiziki yoxlamalar/nəzarətlər üçün yer seçimi h.Rüsumların, vergilərin, ödənişlərin və ödənişlərin təxirə salınması i.Azaldılmış gömrük və ya anbar lisenziyası rüsumları və ödənişləri j.Zəmanətlərin azaldılması və ya imtina edilməsi |
3 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operator (qurumlararası tanınma) |
Gömrük orqanı ilə yanaşı, SİO statusu digər sərhəd nəzarəti orqanları tərəfindən də tanınır |
4 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operator (SİO) |
SİO-ların QTS-lərı üç əsas ticarət tərəfdaşından hər hansı biri ilə imzalanmışdır |
5 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operator (sertifikasiya və yenilənmə prosesi) |
Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə, Gömrük idarəetmə sistemi və ya xüsusi ticarət portalı vasitəsilə yenilənmə prosesinin SİO sertifikatını həyata keçirmək imkanı |
Sürətli Göndərmələr |
||
6 |
Sürətli göndərişlər (mövcudluq) |
Sürətli daşımalar proqramı ən azı bir səlahiyyətli ekspress yük operatoru ilə həyata keçirilmişdir |
7 |
Sürətli daşımalar (xüsusiyyətlər) |
Sürətli Göndərmə Proqramının mövcud xüsusiyyətləri: a.Gəlişdən əvvəl məlumatların təqdim edilməsi və işlənməsi b.Sürətli buraxılış c.Heç bir çəki və ya dəyər məhdudiyyəti yoxdur d.Minimum sənədlər tələb olunur, Bir məlumatın təqdim edilməsindən istifadə e.Minimum dəyər |
Qeyd: SİO = Səlahiyyətli İqtisadi Operator; QTS-lər = Qarşılıqlı Tanıma Sazişləri.
Cədvəl 16-da III Sütun strukturu, malların idxalı, ixracı və praktikada onlayn ticarətlə məşğul olmanın səmərəliliyi göstərilir. Bu sütunun kateqoriyalarının və alt kateqoriyalarının hər biri cədvəl 16-da göstərilən ardıcıllıqla müzakirə olunacaq.
3.1 |
İxrac Tələblərinə Uyğunluq |
3.1.1 |
İxrac tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
3.1.2 |
İxrac tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
3.2 |
İdxal Tələblərinə Uyğunluq |
3.2.1 |
İdxal tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
3.2.2 |
İdxal tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
3.3 |
Onlayn Sifariş Verilən Malların İxracında Uyğunluq |
3.2.1 |
Onlayn olaraq sifariş edilmiş malları ixrac edərkən ümumi vaxt |
3.2.2 |
Onlayn sifarişli malların ixracı zamanı ümumi xərc |
İxracla bağlı əməliyyat və əməliyyat xərcləri getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir.Yekun Gömrük rəsmiləşdirilməsi prosedurları, sərhəd qurumları arasında koordinasiyanın olmaması, qeyri-adekvat ticarət infrastrukturu və məhdud logistika xidmətləri kimi amillər ixrac tələblərinə riayət etmək üçün vaxtı və xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artırır.Buna görə də, 3.1-ci kateqoriya iki göstəriciyə malikdir (cədvəl 17).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
1 |
İxrac tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
Birbaşa ixrac edilən malların bütün sərhəd nəzarəti orqanları tərəfindən buraxılması üçün tələb olunan müddət, o cümlədən çıxış məntəqəsinə çatmazdan əvvəl rəsmiləşdirmə prosedurları. |
2 |
İxrac tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
Gömrük rüsumları, digər tələb olunan ödənişlər, Gömrük brokerlərinə və ya ekspeditorlara edilən ödənişlər, daşıma yükü, ticarətin maliyyələşdirilməsi və sığorta xidmətləri daxil olmaqla, bütün ixrac tələblərinə riayət edilməsi ilə bağlı ümumi xərclər. |
Eynilə, idxalla bağlı əməliyyat və əməliyyat xərcləri beynəlxalq ticarət etmək istəyən firmalar üçün baha başa gələ bilər.Yekun Gömrük rəsmiləşdirilməsi prosedurları, sərhəd agentlikləri arasında koordinasiyanın olmaması, qeyri-adekvat ticarət infrastrukturu və məhdud logistika xidmətləri kimi amillər idxal tələblərinə riayət etmək üçün vaxtı və xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Buna görə də, 3.2-ci kateqoriya iki göstəriciyə malikdir (cədvəl 18).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
1 |
İdxal tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
Birbaşa idxal edilmiş material girişləri və təchizatı (yaxud yenidən satmaq üçün alınmış hazır məhsul və materialların) bütün sərhəd nəzarəti orqanları tərəfindən buraxılması üçün tələb olunan günlərlə, o cümlədən giriş nöqtəsinə çatmadan əvvəl bütün material girişləri və təchizatları buraxılana qədər rəsmiləşdirmə prosedurları. |
2 |
İdxal tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
Gömrük rüsumları, digər tələb olunan ödənişlər, Gömrük brokerlərinə və ya ekspeditorlara edilən ödənişlər daxil olmaqla, bütün idxal tələblərinə riayət edilməsi ilə bağlı ümumi xərclər. |
Əməliyyat və tranzaksiya xərcləri, eləcə də rəqəmsal sifarişli malların ixracı üçün uzun prosedurlar firmaların beynəlxalq bazarlara çıxış imkanlarına mane olur və beləliklə, firmaların böyümə qabiliyyətini məhdudlaşdırır.Buna görə də, Kateqoriya 3.3 – Onlayn Sifariş Verilmiş Malların İxracındakı Uyğunluq tətbiq olunan minimum hədddən aşağı olan və poçt bağlaması və ya kuryer çatdırılması kimi rəsmiləşdirilən rəqəmsal sifariş edilmiş malların ixracı ilə bağlı ümumi vaxtı və xərcləri qiymətləndirir (cədvəl 19).
|
Göstəricilər |
Elementlər |
1 |
Onlayn olaraq sifariş edilmiş malları ixrac edərkən ümumi vaxt |
Onlayn sifariş edilmiş malların (tətbiq olunan minimum hədddən aşağı qiymətləndirilir və poçt bağlaması və ya kuryer çatdırılması kimi rəsmiləşdirilir) poçt və ya kuryer xidməti tərəfindən götürülməyə hazır olduğu andan çatdırılana qədər günlərlə olan dövrlər. |
2 |
Onlayn sifarişli malların ixracı zamanı ümumi xərc |
Sərhəd nəzarəti orqanlarının tələblərinə riayət edilməsi, logistika və onlayn olaraq poçt bağlaması və ya kuryer xidməti ilə göndərilən malların ixracı ilə bağlı ümumi xərclər. |
Sütun I və II Sütun üzrə məlumatlar özəl sektor ekspertləri ilə ekspert məsləhətləşmələri vasitəsilə toplanır.Özəl sektor ekspertləri arasında ticarət iqtisadçıları, ticarət hüquqşünasları, ekspeditorlar, gömrük brokerləri, tənzimləmə agentləri, daşıma xətləri və digər ticarət ekspertləri var.
Sütun III üçün məlumatlar Müəssisə Sorğuları vasitəsilə toplanır.Bu Sorğular malların idxalı, ixracı və praktikada biznesin təcrübəsi olan rəqəmsal ticarətlə məşğul olmaq üçün vaxt və xərclər haqqında təmsilçi məlumatları təqdim edir. Şirkətlərin nümayəndəli nümunəsi hər bir iqtisadiyyat daxilində istifadəçi təcrübəsinin dəyişməsini əhatə edir.Ölçüsü, bölgəsi və sektoru kimi fərqli xüsusiyyətlərə malik müəssisələr sorğularda iştirak edirlər.Müəssisə Sorğuları tərəfindən məlumatların toplanması haqqında daha ətraflı məlumat üçün bu Metodologiya Təlimatının İcmal bölməsinə müraciət edin.
Beynəlxalq Ticarət mövzusunda dörd sorğu var: mal ticarəti, xidmət ticarəti, ictimai xidmətlər və onlayn ticarət.Hər bir sorğu anketi öz ixtisas sahələrində ekspertləri hədəfləyir.Anketlərdə iştirak etmək üçün potensial ekspertləri seçmək məqsədilə ticarət qaydaları və ictimai xidmətlər üzrə anket sorğusu vərəqələri hazırlanmışdır (cədvəl 20). Nəhayət, bu, Qrupa bu sahələrin hər biri (mal ticarəti, xidmət ticarəti və ictimai xidmətlər) üzrə sorğuya cavab verəcək ekspertləri seçməyə imkan verəcək.
Onlayn Ticarət haqqında məlumatlar Kommunal Əlaqələr, Maliyyə Xidmətləri və Vergilər mövzuları ilə toplanır.
Beləliklə, onlayn ticarət üzrə ekspert seçimi müvafiq mövzunun yoxlanılması proseslərini izləyəcəkdir.
Müvafiq ekspert peşələri: |
|
Malların ticarəti |
Ticarət iqtisadçıları, ticarət hüquqşünasları, ticarət məsləhətçiləri, ticarət menecerləri, digər ticarət ekspertləri və s. |
Xidmətlərin ticarəti |
Ticarət iqtisadçıları, ticarət hüquqşünasları, ticarət məsləhətçiləri, ticarət menecerləri, digər ticarət ekspertləri və s. |
Dövlət xidmətləri |
Nəqliyyat, Gömrük brokerləri, tənzimləmə agentləri və göndərmə yolları, ticarət məsləhətçiləri, ticarət menecerləri və s. |
Müvafiq ixtisas sahələri: |
|
Ticarət qaydaları |
Ticarət iqtisadçıları, ticarət hüquqşünasları, digər ticarət ekspertləri və s. |
Dövlət xidmətləri |
Nəqliyyat, Gömrük brokerləri, tənzimləmə agentləri və göndərmə yolları, ticarət məsləhətçiləri, ticarət menecerləri və s. |
Malların və xidmətlərin beynəlxalq ticarəti və dövlət xidmətləri ilə bağlı ekspertlərin bilik və təcrübəsinin qiymətləndirilməsi, beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması: |
|
Malların ticarəti |
Mallar üzrə ÜTT öhdəlikləri, mal ticarətinə dair daxili qaydalar, qeyri-tarif tədbirləri və digər ticarət maneələri, ticarət sazişləri və davamlı ticarət üzərində işləmək təcrübəsi;beynəlxalq ticarət qaydalarına dair məsələlər üzrə məsləhət və ya məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi;malların beynəlxalq ticarəti ilə bağlı danışıqların aparılması, qanun layihəsinin hazırlanması və ya həyata keçirilməsi; beynəlxalq ticarətlə bağlı istənilən formada mübahisələrdə iştirak; qaydaların və ya siyasət dəyişikliklərinin təhlili, kəmiyyət təhlili və ya beynəlxalq ticarət sahəsində tədqiqat. |
Xidmətlərin ticarəti |
Xidmətlər sahəsində ÜTT öhdəlikləri, xidmət ticarəti ilə bağlı daxili qaydalar, ticarət müqavilələri və davamlı ticarət üzərində iş təcrübəsi; beynəlxalq ticarət qaydalarına dair məsələlər üzrə məsləhət və ya məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi; xidmətlərin beynəlxalq ticarəti ilə bağlı danışıqların aparılması, qanun layihəsinin hazırlanması və ya həyata keçirilməsi; beynəlxalq ticarətlə bağlı istənilən formada mübahisələrdə iştirak;qaydaların və ya siyasət dəyişikliklərinin təhlili, kəmiyyət təhlili və ya beynəlxalq ticarət sahəsində tədqiqat. |
Dövlət xidmətləri |
Müqavilə danışıqları, Gömrük buraxılışı və rəsmiləşdirilməsi, Gömrük mübahisələri, sürətli çatdırılma, logistika (təchizat zəncirləri) və banklarla ödənişlərin təşkili üzrə təcrübə; malların ixracı, idxalı və ya tranziti üçün tələb olunan sənəd tələbləri və prosedurları ilə bağlı təcrübə;mallar üzrə ÜTT öhdəlikləri, ticarətlə bağlı daxili qaydalar, qeyri-tarif tədbirləri və digər ticarət maneələri, ticarət sazişləri və davamlı ticarət üzərində iş təcrübəsi. |
Qeyd: ÜTT = Dünya Ticarət Təşkilatı.
Beləliklə, sorğu anketlərində təqdim olunan məlumatlar komandaya ekspertlərin peşələrini daha yaxşı başa düşməyə imkan verəcək;malların, xidmətlərin və onlayn ticarətin beynəlxalq ticarəti və əlaqəli qaydalar, xidmətlər və proseslərlə bağlı ixtisas sahələri və ekspertlərin bilik və ya təcrübəsi. Nəhayət, bu, komandaya mal ticarəti, ictimai xidmətlərin ticarəti və onlayn ticarətlə bağlı sorğuya cavab vermək üçün ekspertlər seçməyə imkan verəcək.
Məlumatların müqayisəliliyini təmin etmək və məlumatların təmsilçiliyini artırmaq üçün Beynəlxalq Ticarət mövzusu ümumi və xüsusi parametrlərdən istifadə edir. Parametr sərhəd növlərinin, xidmət sektorlarının və ticarət əməliyyatlarının spesifik xüsusiyyətlərinin xüsusiyyətləri haqqında edilən fərziyyəyə istinad edir. Anket nəticələrində bu parametrlər və fərziyyələr təqdim olunur və iqtisadiyyatlar arasında müqayisəyə imkan verən standartlaşdırılmış ssenarini qiymətləndirmələri xahiş olunur.
Beynəlxalq Ticarət mövzusu iqtisadiyyatın coğrafi quruluş və müvafiq xidmət alt sektorları üzrə iki ümumi parametrdən istifadə edir.
403
Beynəlxalq Ticarət mövzusu bütün iqtisadiyyatların coğrafi təbiətini sahil, ada və ya dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyat kimi təsnif edir.
Əsaslandırma:
İqtisadiyyatın coğrafi xarakteri bilavasitə onun ticarət infrastrukturunun inkişafı və nəqliyyat xidmətlərinin göstərilməsi imkanları ilə bağlıdır. Coğrafi mövqedən asılı olaraq iqtisadiyyat üç qrupdan birinə bölünə bilər: sahil, ada və ya dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyat. Beynəlxalq Ticarət mövzusu aşağıdakı tərif əsasında iqtisadiyyatın coğrafi mahiyyətini əvvəlcədən müəyyənləşdirir.
Ərizə:
Bu parametr həm I, həm də II Sütunlara aiddir. Konkret olaraq, o, I və II Sütunlarda ölçülən nəqliyyat xidmətləri alt sektorlarını, eləcə də II Sütundakı Ticarət İnfrastrukturuna əsasən ölçüləcək xüsusi sərhədləri (sərhədləri) müəyyən edir.
5.1.1.2 Ada iqtisadiyyatı
Ada iqtisadiyyatı üçüncü ölkədən tranzit keçmədən yalnız dəniz limanı və hava limanı vasitəsilə ixrac və idxalı həyata keçirmək imkanı olan iqtisadiyyata aiddir.
5.1.1.3 Dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyat
Dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyat dedikdə, üçüncü ölkədən tranzit keçmədən yalnız quru sərhədi keçidi və hava limanı vasitəsilə ixrac və idxalı həyata keçirmək imkanı olan iqtisadiyyat nəzərdə tutulur.
5.1.2 Xidmət sektorları və alt sektorlar
Beynəlxalq Ticarət mövzusu yük daşımaları, logistika və maliyyə xidmətləri sektorları daxilində spesifik alt sektorları nəzərdən keçirir.
Əsaslandırma:
Xidmətlərin ticarəti ilə bağlı qaydalar alt sektor səviyyələrində dəyişir. Beynəlxalq Ticarət mövzusu üçün, müəyyən xidmət sektorlarının malların beynəlxalq ticarəti üçün girişlər və asanlaşdırıcılar kimi mühüm rollarını nəzərə alaraq, doqquz beləliklə, ümumi parametrlər kimi yük daşımaları, logistika xidmətləri və maliyyə xidmətləri üzrə alt sektorlar seçilir. Nəzərə alınan alt sektorlar dəniz yükdaşımaları, avtomobil yolu ilə yükdaşımalar, hava daşımaları, yüklərdir emal, saxlama və anbar, Gömrük brokerliyi, ekspeditorluq, kommersiya bankçılığı və sığorta. Qiymətləndirilən iqtisadiyyatın coğrafi xarakterini nəzərə alaraq, yalnız iki yük nəqliyyatı alt sektoru nəzərə alınacaq, beləliklə, hər bir iqtisadiyyatda ölçülən yük daşımaları, logistika xidmətləri və maliyyə xidmətləri üzrə cəmi səkkiz alt sektor olacaq (daha ətraflı məlumat üçün bölmə 5.2.7-yə baxın).
Ərizə:
Bu parametr xidmət ticarəti ilə bağlı bütün suallara I və II Sütunlara aiddir.
5.2 Xüsusi parametrlər
Ticarət qaydaları və onların tətbiqi satılan məhsullardan və ticarət tərəfdaşlarından asılı olaraq dəyişə bilər. Ölkələrarası müqayisəlilik və iqtisadiyyata xas təmsilçilik arasında tarazlıq yaratmaq üçün Beynəlxalq Ticarət mövzusu müxtəlif sütunlarda qiymətləndiriləcək müvafiq qaydaları müəyyən etmək üçün ekspertlərə kontekstual məlumat vermək üçün aşağıdakı spesifik parametrlərdən istifadə edir.
5.2.1 Kənd təsərrüfatı məhsullarının bölmələri
Kənd təsərrüfatı xarakteri daşıyan əvvəlcədən seçilmiş uyğunlaşdırılmış sistem (HS) fəsilləri (2 rəqəmli səviyyə).
Əsaslandırma:
Qeyri-tarif tədbirlərinə (NTM) gəldikdə, bütün məhsul bölmələri bərabər yaradılmır. Bəzi fəsillər NTM-lərə daha çox həssas ola bilər, digərləri isə daha azdır. Bu səbəbdən qlobal miqyasda tətbiq olunan müxtəlif NTM-lərin hədəfinə çevrilməyə daha çox meylli ola biləcək məhsul fəsillərinin müəyyən edilməsi vacibdir.istehlakçıların müdafiəsi, ətraf mühit və sosial məqsədlər və ya yerli sənayelərin/istehsalçıların mühafizəsi üçün. Bu əvvəlcədən seçilmiş kənd təsərrüfatı məhsulu fəsilləri (HS 2-rəqəmli səviyyə) World Integrated Trade Solutions (WITS) şirkətinin HS bölmələri tərəfindən NTM tətbiqlərinin tezliyi haqqında məlumatlara əsasən seçilir. ) verilənlər bazası.
Ərizə:
Bu parametr ilk növbədə I Sütunda malların beynəlxalq ticarətinə dair tənzimləyici məhdudiyyətlər bölməsində, xüsusən qeyri-texniki NTM-lərin, o cümlədən şərti ticarətin mühafizəsi tədbirləri, idxal qadağaları və kvotaların tətbiqi ilə bağlı suallar üçün istifadə olunur. Bu parametr həm də iqtisadiyyat səviyyəsində ticarət edilən xüsusi kənd təsərrüfatı məhsullarının yerlərinin müəyyən edilməsində istifadə olunur ki, bu da ticarət edilən məhsullar üçün 5.2.3-cü bölmədə daha ətraflı təsvir edilir.
5.2.2 İstehsal olunmuş məhsulun bölmələri
İstehsal xarakterli əvvəlcədən seçilmiş uyğunlaşdırılmış sistem (HS) fəsilləri (2 rəqəmli səviyyə).
Əsaslandırma:
Kənd təsərrüfatı məhsulları fəsillərinə bənzər olaraq, istehsal olunan məhsullara NTM-lərin tətbiqi ilə bağlı bütün məhsul fəsilləri eyni deyil. Alqı-satqı zamanı müxtəlif texniki tədbirlərə daha çox həssas olan istehsal məhsul bölmələri ola bilər, digərləri isə daha azdır. Buna görə də qlobal miqyasda istehlakçıların müdafiəsi, ətraf mühit və sosial məqsədlər və ya yerli sənayelərin/istehsalçıların müdafiəsi üçün tətbiq edilən müxtəlif NTM-lərə daha çox meylli ola bilən məhsul bölmələrinin müəyyən edilməsi vacibdir. Bu əvvəlcədən seçilmiş istehsal olunmuş məhsul bölmələri (HS 2-rəqəmli səviyyə) World Integrated Trade Solutions (WITS) verilənlər bazasından HS bölmələri üzrə NTM tətbiqlərinin tezliyi haqqında məlumatlara əsasən seçilir.
Ərizə:
Bu parametr ilk növbədə I Sütunda malların beynəlxalq ticarətinə tənzimləyici məhdudiyyətlər bölməsində, xüsusən qeyri-texniki NTM-lərin, o cümlədən şərti ticarətin mühafizəsi tədbirləri, idxal qadağaları və kvotalar və s. tətbiqi ilə bağlı suallar üçün istifadə olunur. Bu parametr Bundan əlavə, ticarət edilən məhsullar üzrə 5.2.3-cü bölmədə daha ətraflı təsvir edilən iqtisadiyyat səviyyəsində xüsusi ticarət edilən istehsal olunan məhsulların yerlərinin müəyyən edilməsində istifadə olunur.
5.2.3 Alış-veriş edilən məhsullar
Bölmə 5.2.1 və 5.2.2-də müzakirə edildiyi kimi, əvvəlcədən müəyyən edilmiş HS fəsilləri daxilində Harmonikləşdirilmiş Sistem (HS) alt başlığı səviyyəsində (6-rəqəmli) 2015-2019-cu illər arasında ümumi idxal dəyərinə görə ən çox idxal edilən istehsal edilmiş və kənd təsərrüfatı məhsulları.
Əsaslandırma:
Ticarət qaydalarının necə tətbiq olunduğu ticarət edilən məhsulların növü ilə sıx bağlıdır. Beləliklə, ticarət edilən məhsulların müəyyən edilməsi ekspertlər üçün ən uyğun qaydalara və onların tətbiqinə istinad etmək üçün çox vacibdir. Xüsusilə, bir çox ticarət qaydaları məhsullar baxımından daha ətraflı səviyyədə tətbiq olunur, yəni yalnız HS bölməsi səviyyəsində məhsulları müəyyən etmək kifayət olmaya bilər. Bu, bu qaydaların tətbiqi ilə bağlı spesifikliyi ələ keçirmək üçün məhsulun alt başlıq səviyyəsində müəyyən edilməsinin dəqiq səbəbidir. Məhsul seçimləri 2015-2019-cu illər arasında idxal məlumatlarından istifadə etməklə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əmtəə Ticarəti (UN COMTRADE) məlumat bazası əsasında həyata keçirilir.
Ərizə:
Bu parametr I Sütunda malların beynəlxalq ticarətinə dair tənzimləyici məhdudiyyətlər bölməsində, xüsusən sanitariya və fitosanitar tədbirlər, ticarətdə texniki maneələr və göndərilmə öncəsi yoxlamalar daxil olmaqla texniki NTM-lərin tətbiqi ilə bağlı suallar üçün istifadə olunur.
5.2.4 Alver edilən ekoloji mallar
Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (APEC) ekoloji mallar siyahısında 2015-2019-cu illər arasında dünya səviyyəsində ümumi ticarət dəyərinə görə ilk beş ən çox satılan ətraf mühit məhsulları (UN COMTRADE)
HS alt başlığının səviyyəsi (6-rəqəmli). Bu məhsullar HS 854140, HS 901380, HS 847989, HS 903289 və HS 903180-dir.
Əsaslandırma:
Ekoloji malların idxalına tətbiq edilən tariflər və rüsumlar ticarət edilən məhsullardan asılı olaraq dəyişə bilər. Qlobal miqyasda ən çox idxal edilən ilk beş ekoloji malın seçilməsi təmsilçilik və müqayisəlilik arasında tarazlığa nail olur. O, həm seçilmiş ekoloji malların əhatə olunan iqtisadiyyatlara uyğunluğunu, həm də ölkələrarası müqayisəni nəzərə alır.
Ərizə:
Bu parametr I sütunda dayanıqlı ticarət siyasəti bölməsində, xüsusilə dünya səviyyəsində ən çox satılan bu ilk beş ekoloji məhsul üzrə effektiv tətbiq olunan tarif dərəcəsi ilə bağlı sual üçün istifadə olunur.
5.2.5 Ticarət tərəfdaş(lar)ı
2015 və 2019-cu illər arasında müxtəlif ticarət kateqoriyalarına görə iqtisadiyyatın təbii tərəfdaşlarına birlikdə istinad edilir. Ticarət əməkdaşlığı və sərhəd agentliyi proqramları kontekstində ticarət tərəfdaş(lar)ı iqtisadiyyatın mallar üzrə ən yaxşı üç ticarət tərəfdaşına (UN COMTRADE) istinad edir. ) və xidmətlərin (OECD) idxalı. Xarici koordinasiya kontekstində ticarət tərəfdaş(lar)ı iqtisadiyyat üçün malların əsas ticarət tərəfdaşına və ya quru sərhədini paylaşan malların əsas ticarət tərəfdaşına (UN COMTRADE) istinad edir.
Əsaslandırma:
Digər ticarət tərəfdaşları ilə ticarət əməkdaşlığı və xarici koordinasiya üçün stimullar onların aktuallığından asılı olaraq dəyişə bilər. Bundan əlavə, ticarət əməkdaşlığında ilk üç ticarət tərəfdaşının ölçülməsi əməkdaşlıq etmək istəməyən əsas tərəfdaşlarla heç bir razılaşmanın olma ehtimalını azaldır. Tərəfdaş seçimləri 2015 və 2019-cu illər arasında ikitərəfli idxal məlumatlarından istifadə etməklə UN COMTRADE verilənlər bazası əsasında aparılır.
Ərizə:
Bu parametr I Sütunda beynəlxalq ticarət əməkdaşlığı üzrə təcrübələri əhatə edən bölmədə, II Sütunda isə ticarət infrastrukturu, xarici əməkdaşlıq və sərhəd agentliyini əhatə edən bölmələr altında istifadə olunur.proqramlar.
5.2.6 Əsas sərhəd
Hər bir daşıma növü üzrə əsas sərhəd (dəniz, hava və ya avtomobil yolu ilə), nəqliyyat növü üzrə sərhəd üzrə ümumi ticarət dəyəri ilə müəyyən edilir. İqtisadiyyatın coğrafi xarakterini nəzərə alaraq, yalnız iki ən uyğun yük daşıma növünə aid əsas sərhədlər ölçülür (bax 5.2.7).
Əsaslandırma:
Ticarət infrastrukturunu ölçmək üçün ticarət dəyəri baxımından iqtisadiyyata ən uyğun olan sərhədləri müəyyən etmək vacibdir. Sərhədin aktuallığını nəqliyyat növünə görə fərqləndirmək də çox vacibdir, çünki obyektlər, şərait və infrastruktur müxtəlif növ sərhədlər (yəni liman, quru sərhədi və ya hava limanı) arasında dəyişə bilər. Əsas sərhədin daşıma növü üzrə seçilməsi yardımçı dövlət mənbələrindən (məsələn, statistika orqanları) əldə edilən məlumatlara əsaslanır və ekspertlər tərəfindən təsdiqlənir.
Ərizə:
Bu parametr II Sütunda ticarət infrastrukturu və xarici koordinasiya bölmələrində istifadə olunur, burada əsas sərhədin müəyyən edilməsi ekspertlərin obyektlər, abadlıq və digər infrastrukturun qurulması ilə bağlı suallara cavab verməsi üçün kifayət qədər kontekst təmin edəcək.
5.2.7 Yük daşımaları
İqtisadiyyatın coğrafi mahiyyətini nəzərə alaraq, ən uyğun iki yük daşıma növü ölçülür.
Əsaslandırma:
Hər bir iqtisadiyyat üçün, coğrafi xarakterindən asılı olaraq, müvafiq nəqliyyat yükdaşıma xidmətləri fərqli ola bilər. Bölmə 5.1.1-də təfərrüatlı olduğu kimi, Beynəlxalq Ticarət mövzusu iqtisadiyyatın coğrafiyasını əvvəlcədən təyin edir.təbiət. Beləliklə, bu parametr iqtisadiyyatın təsnifatına (sahil, ada və ya dənizə çıxışı olmayan) uyğun olaraq hansı nəqliyyat növünün yükdaşıma xidmətinin ölçüldüyünü müəyyən edir.
Ərizə:
Bu parametr I Sütunda xidmətlərin beynəlxalq ticarətinə tənzimləyici məhdudiyyətlər, xüsusən də nəqliyyat yükdaşımaları sektorunda alt sektorlar üzrə suallar üzrə istifadə olunur. Sahil iqtisadiyyatları avtomobil və dəniz yükdaşıma xidmətləri üzrə, ada iqtisadiyyatları hava və dəniz yükdaşımaları xidmətləri üzrə, dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyatlar isə hava və avtomobil nəqliyyatı xidmətləri üzrə qiymətləndirilir.
5.2.8 ÜTT-yə üzvlük
İqtisadiyyatın ÜTT-yə üzvlük statusu (yəni, Üzv, Müşahidəçi və ya heç biri).
Əsaslandırma:
Ticarət əməkdaşlığı kontekstində Beynəlxalq Ticarət mövzusu ilə ölçülən müəyyən sahələr üçün ÜTT üzvü olan və olmayan iqtisadiyyatları fərqləndirmək vacibdir. təmin edir ÜTT ilə bağlı hər hansı öhdəliklərin tətbiqini qiymətləndirmək üçün zəruri kontekst.
Ərizə:
Bu parametr, ilk növbədə, imtiyazlı ticarət razılaşmaları (PTA) haqqında ÜTT-yə bildirişlərə münasibətdə ticarət əməkdaşlığı bölməsinin I sütununda istifadə olunur.
V. MÖVZUNUN QORLANMASI
Beynəlxalq Ticarət mövzusunun üç sütunu var: Sütun I – Beynəlxalq Ticarət Qaydalarının Keyfiyyəti; Sütun II – Beynəlxalq Ticarətin Asanlaşdırılması üçün Dövlət Xidmətlərinin Keyfiyyəti; və Sütun III – Effektivliyi Malların idxalı, malların ixracı və rəqəmsal ticarətlə məşğul olmaq. I sütun ümumi balı 108 bal olan 62 göstəricini əhatə edir (49 bal firma çevikliyi və 59 bal sosial müavinətlər). II sütuna 52 daxildir ümumi balı 104 bal olan göstəricilər (firma çevikliyi üzrə 52 bal və sosial müavinətlər üzrə 52 bal). Sütun III firma çevikliyi üzrə 0-dan 100-ə qədər bal olan 6 göstəriciyə malikdir. Hər biri üçün ümumi xal Sütun daha sonra 0-dan 100-ə qədər olan dəyərlərə dəyişdirilir və sonra ümumi mövzu xalına birləşdirilir. Hər sütun ümumi mövzu xalının üçdə birini təşkil edir. Beynəlxalq Ticarət göstəriciləri qaydaların və biznes təcrübələrinin firmalara (firma çevikliyi), eləcə də cəmiyyətə (sosial faydalar) iqtisadi təsirini nəzərə alır (cədvəl 21). Əlavə bal təfərrüatları üçün bu bölməni tamamlayan İcmal bölməsinə baxın.
Cədvəl 21. Ümumi xalların icmalı
Sütun nömrəsi |
Sütun |
Göstəricilərin sayı |
Möhkəm elastiklik |
Sosial müavinətlər |
Ümumi xal |
Yenidən ölçülən xal (0-100) |
Çəki |
I |
Beynəlxalq Ticarət Qaydalarının Keyfiyyəti |
62 |
49 |
59 |
108 |
100 |
0.33 |
II |
Beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması üçün dövlət xidmətlərinin keyfiyyəti |
52 |
52 |
52 |
104 |
100 |
0.33 |
III |
Malların idxalı, malların ixracı və rəqəmsal ticarətlə məşğul olmanın səmərəliliyi |
6 |
100 |
n.a |
100 |
100 |
0.33 |
Qeyd: yox. = tətbiq edilmir (firmalara və ya cəmiyyətə təsirin qeyri-müəyyən və ya mövcud olmadığı hallara aiddir).
6.1 Sütun I – Beynəlxalq Ticarət Qaydalarının Keyfiyyəti
I sütun ümumi balı 108 bal olan 62 göstəricini (firma çevikliyi üzrə 49 bal və sosial müavinətlər üzrə 59 bal) əhatə edir (cədvəl 22). Bu sütunun altında hər bir kateqoriya üçün xal aşağıdakı kimidir:
6.1.1 Beynəlxalq ticarəti dəstəkləyən yaxşı tənzimləyici təcrübələr
6.1.1.1 Hüquq Çərçivəsinin Adekvatlığı altkateqoriyasında ümumi maksimum 22 bal olan 11 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 11 bal və sosial müavinətlər üzrə 11 bal). Konkret olaraq, Tənzimləyici Müəyyənlik və Proqnozlaşdırma Altkateqoriyasının 4 göstəricisi var; Normativ Qərar və Apellyasiya 3 göstəricidən ibarətdir; De Minimis Dəyəri 1 göstəriciyə malikdir; və NTM-lərin Tətbiqinə dair Hüquqi Tələblər daha 3 göstəriciyə malikdir. Şəffaf, proqnozlaşdırıla bilən və təhlükəsiz ticarət mühitini təmin edən tənzimləyici çərçivə həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.1.1.2 Rəqəmsal və Davamlı Ticarət üzrə Təcrübələr Altkateqoriyasında ümumi maksimum 16 bal olan 10 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 6 bal və sosial müavinətlər üzrə 10 bal). Konkret olaraq, Rəqəmsal Əməliyyatlar üçün Hüquqi Tələblər Alt Kateqoriyasında 4 göstərici var; Davamlı Ticarət Siyasətinin 3 göstəricisi var; və Dayanıqlı Ticarət üzrə Beynəlxalq Öhdəliklər daha 3 göstəriciyə malikdir. Cəmiyyət üçün müsbət təsir rəqəmsal əməliyyatlara dair qanuni tələblərdən, eləcə də ticarət siyasətinin daxili aspektləri kimi ekoloji və sosial məqsədlərin mövcudluğundan irəli gəlir. Transsərhəd karbon qiymətləri alətləri üzrə göstərici və Dayanıqlı Ticarət üzrə Beynəlxalq Öhdəliklər üzrə bütün göstəricilər firmanın çevikliyinə və beləliklə, qeyri-müəyyən təsirə malikdir (firmalar üçün qısamüddətli xərclər də uzunmüddətli faydalarla kompensasiya edilə bilər).
qol vurulmur.
6.1.1.3 Beynəlxalq Ticarət Əməkdaşlığı üzrə Təcrübələr Altkateqoriyasında ümumi maksimum 11 bal olan 7 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 7 bal və sosial müavinətlər üzrə 4 bal). Konkret olaraq, İştirak və Ticarət Sazişlərinin Dərinliyi 5 göstəricidən ibarətdir; və Səlahiyyətli Orqanlar Ticarət Sazişlərində 2 göstəriciyə malikdir. Qeyri-ÜTT üzvləri cəmi 5 bal toplaya bilər ki, bu da eyni miqyasda 6,48 yenidən ölçülür. Preferensial ticarət üzrə göstəricilər
Sazişlər, iqtisadi inteqrasiya hüquqları və onların müdafiəsi sosial müavinətlərə qeyri-müəyyən təsir göstərir (təsirə məruz qalan sektorlar və ya regionlar iş yerlərinin/bazarın itirilməsi və ixtisar kimi bəzi sosial xərclərə malik ola bilər) və buna görə də hesablanmır.
6.1.2 Beynəlxalq ticarətdə tənzimləyici məhdudiyyətlər
6.1.2.1 Malların Beynəlxalq Ticarətinə Məhdudiyyətlər Alt Kateqoriyasında ümumi maksimum 24 bal olan 14 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 10 bal və sosial müavinətlər üzrə 14 bal). Konkret olaraq, ölkədaxili yükdaşımalara dair Texniki Qeyri-Tarif Tədbirləri və Tənzimləyici Məhdudiyyətlər hər birində 5, Qeyri-Texniki Qeyri-Tarif Tədbirlərində isə 4 göstərici var. Sanitar və fitosanitar tədbirlər, ticarətdə texniki maneələr və təhlükəsizlik qaydalarına dair göstəricilər firmanın çevikliyinə birmənalı təsir etmir və buna görə də bal verilmir.
6.1.2.2 Beynəlxalq Xidmətlərin Ticarətinə Məhdudiyyətlər Alt Kateqoriyasında ümumi maksimum 20 bal olan 10 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 10 bal və sosial müavinətlər üzrə 10 bal).
Konkret olaraq, Bazara Giriş Məhdudiyyətləri 3 göstəriciyə malikdir; Xarici Peşəkarların Sərhədlərarası Hərəkətinə məhdudiyyətlər 3 göstəriciyə malikdir; və Digər Ayrı-seçkilik Tədbirlərinin 4 göstəricisi var. Xidmətlərin ticarəti ilə bağlı ayrı-seçkilik yaratmayan beynəlxalq ticarət qaydaları həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.1.2.3 Rəqəmsal Ticarət üzrə Məhdudiyyətlər Alt Kateqoriyasında ümumi maksimum 17 bal olan 10 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 5 bal və sosial müavinətlər üzrə 12 bal). Konkret olaraq, Ayrı-seçkilik Məhdudiyyətləri 5, İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi isə 5 göstəriciyə malikdir. İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi üzrə göstəricilər firmanın çevikliyinə birmənalı təsir etmir və buna görə də qiymətləndirilmir.
Cədvəl 22. Sütun I üzrə qiymətləndirmə
Sütun I – Beynəlxalq Qaydaların Keyfiyyəti Ticarət |
No. göstəricilərin |
FFP |
SBP |
Ümumi xal |
Yenidən ölçülən nöqtələr |
|
1.1 |
Beynəlxalq Ticarəti Dəstəkləyən Yaxşı Tənzimləyici Təcrübələr |
28 |
24 |
25 |
49 |
45.4 |
1.1.1 |
Qanunvericilik bazasının adekvatlığı |
11 |
11 |
11 |
22 |
20.37 |
1.1.1.1 |
Tənzimləyici əminlik və proqnozlaşdırıla bilənlik |
4 |
4 |
4 |
8 |
7.41 |
1.1.1.2 |
Normativ qərarlar və şikayətlər |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.56 |
1.1.1.3 |
Minimum dəyər |
1 |
1 |
1 |
2 |
1.85 |
1.1.1.4 |
NTM-lərin tətbiqi üçün hüquqi tələblər |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.56 |
1.1.2 |
Rəqəmsal və davamlı ticarətlə bağlı təcrübələr |
10 |
6 |
10 |
16 |
14.81 |
1.1.2.1 |
Rəqəmsal əməliyyatlar üçün hüquqi tələblər |
4 |
4 |
4 |
8 |
7.41 |
1.1.2.2 |
Davamlı ticarət siyasəti |
3 |
2 |
3 |
5 |
4.63 |
1.1.2.3 |
Davamlı ticarət üzrə beynəlxalq öhdəliklər |
3 |
0 |
3 |
3 |
2.78 |
1.1.3 |
Beynəlxalq ticarət əməkdaşlığı üzrə təcrübələr |
7 |
7 |
4 |
11 |
10.19 |
1.1.3.1 |
Ticarət müqavilələrinin iştirakı və dərinliyi |
5 |
5 |
2 |
7 |
6.48 |
1.1.3.2 |
Ticarət müqavilələrində səlahiyyətli orqanlar |
2 |
2 |
2 |
4 |
3.70 |
1.2 |
Beynəlxalq Ticarətdə Tənzimləyici Məhdudiyyətlər |
34 |
25 |
34 |
59 |
54.6 |
1.2.1 |
Malların beynəlxalq ticarətinə məhdudiyyətlər |
14 |
10 |
14 |
24 |
22.22 |
1.2.1.1 |
Texniki qeyri-tarif tədbirləri |
5 |
3 |
5 |
8 |
7.41 |
1.2.1.2 |
Qeyri-texniki qeyri-tarif tədbirləri |
4 |
4 |
4 |
8 |
7.41 |
1.2.1.3 |
Daxili yük daşımaları və logistika xidmətləri təminatçıları üçün tənzimləyici məhdudiyyətlər |
5 |
3 |
5 |
8 |
7.41 |
1.2.2 |
Beynəlxalq xidmət ticarətinə məhdudiyyətlər |
10 |
10 |
10 |
20 |
18.52 |
1.2.2.1 |
Bazara giriş məhdudiyyətləri |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.56 |
1.2.2.2 |
Xaricilərin transsərhəd hərəkətinə məhdudiyyətlər peşəkarlar |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.56 |
1.2.2.3 |
Digər ayrı-seçkilik tədbirləri |
4 |
4 |
4 |
8 |
7.41 |
1.2.3 |
Rəqəmsal ticarətə məhdudiyyətlər |
10 |
5 |
10 |
15 |
13.89 |
1.2.3.1 |
Ayrı-seçkilik məhdudiyyətləri |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.26 |
1.2.3.2 |
İstehlakçı hüquqlarının müdafiəsi |
5 |
0 |
5 |
5 |
4.63 |
|
Ümumi |
62 |
49 |
59 |
108 |
100 |
Qeyd: FFP = möhkəm elastiklik nöqtələri. SBP = sosial müavinət balları.
6.2 II Sütun – Beynəlxalq Ticarətin Asanlaşdırılması üçün Dövlət Xidmətlərinin Keyfiyyəti
II sütun ümumi balı 104 bal olan 52 göstəricini əhatə edir (52 bal firma çevikliyi və 52 bal sosial müavinətlər) (cədvəl 23). Bu sütunun altında hər bir kateqoriya üçün xal aşağıdakı kimidir:
6.2.1 Rəqəmsal və Fiziki İnfrastruktur
6.2.1.1 İnformasiyanın Şəffaflığı və Əlçatanlığı Alt Kateqoriyasında ümumi maksimum 22 bal olan 11 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 11 bal və sosial müavinətlər üzrə 11 bal). Konkret olaraq, Ticarət Məlumat Portalında 2 göstərici var; Beynəlxalq Ticarət haqqında Qanun və Əsasnamələrin nəşri 3 göstəricidən ibarətdir; Beynəlxalq Ticarət Haqqında Qanunlar və Qaydalar haqqında məlumat 3 göstəriciyə malikdir; və Beynəlxalq Ticarət üzrə Qanunlar və Qaydalar üzrə Məsləhətləşmənin daha 3 göstəricisi var. Beynəlxalq ticarət üçün məlumatın şəffaflığı və ictimaiyyətə açıq olması həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.2.1.2 Elektron sistemlər və xidmətlərin qarşılıqlı işləmə qabiliyyəti altkateqoriyasında ümumi maksimum 20 bal olan 10 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 10 bal və sosial müavinətlər üzrə 10 bal).
Konkret olaraq, Ticarət üçün Elektron Vahid Pəncərə 5 göstəriciyə malikdir; və Vahid Gömrük İdarəetmə Sistemi daha 5 göstəriciyə malikdir. Elektron sistemlər və xidmətlərin qarşılıqlı əlaqəsi həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.2.1.3 Ticarət İnfrastruktur altkateqoriyasında ümumi maksimum 12 bal olan 8 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 6 bal və sosial müavinətlər üzrə 6 bal). Konkret olaraq, Sərhəd Postlarının 2-si var
göstəricilər; Limanların 3 göstəricisi var; və Hava limanlarında daha 3 göstərici var. İqtisadiyyatın coğrafi xarakterini nəzərə alaraq, yalnız iki ən uyğun yük daşıma növünə aid əsas sərhədlər ölçülür (bax 5.2.6), beləliklə, maksimum 6 göstərici qiymətləndirilir. Ada iqtisadiyyatları bu altkateqoriyada cəmi 12 bal (firma çevikliyi üzrə 6 bal və sosial müavinətlər üzrə 6 bal) toplaya bilər. Sahil və dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyatlar cəmi 10 bal (firma çevikliyi üzrə 5 bal və sosial müavinətlər üzrə 5 bal) toplaya bilər. Sahil və dənizə çıxışı olmayan iqtisadiyyatların balları olacaq
eyni 11,54 yenidən miqyaslı ballara dəyişdirildi. Ticarət infrastrukturu həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.2.2 Sərhədlərin idarə edilməsi
6.2.2.1 Risklərin İdarə Edilməsi Altkateqoriyasında ümumi maksimum 16 bal olan 8 göstərici var (şirkətin çevikliyi üzrə 8 bal və sosial müavinətlər üzrə 8 bal). Xüsusilə, Xüsusiyyətlərin 3 göstəricisi var, İnteqrasiya 2, Operativlik isə 3 göstəriciyə malikdir. Risklərin idarə edilməsi həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.2.2.2 Koordinasiyalı Sərhəd İdarəetmə Altkateqoriyasında ümumi maksimum 20 bal olan 10 göstərici var (firma çevikliyi üzrə 10 bal və sosial müavinətlər üzrə 10 bal). Xüsusilə, Daxili
Koordinasiyanın 5, Xarici Koordinasiyanın isə 5 göstəricisi var. Ada iqtisadiyyatları cəmi 16 bal toplaya bilər ki, bu da eyni miqyasda 19,62 yenidən ölçülür. Koordinasiya edilmiş sərhəd idarəetməsi həm firmalara (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial faydalar) fayda verir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
6.2.3 Sərhəd Agentliyinin Proqramları Alt Kateqoriyasında ümumi maksimum balı 14 bal olan 7 göstərici (firma çevikliyi üzrə 7 bal və sosial müavinətlər üzrə 7 bal) var. Konkret olaraq, Səlahiyyətli İqtisadi Operatorlar 5, Sürətli Daşınmalar isə 2 göstəriciyə malikdir. Sərhəd agentliyi proqramları həm (firma çevikliyi), həm də cəmiyyətə/müştərilərə (sosial müavinətlər) fayda gətirir. Beləliklə, hər iki kateqoriyaya bərabər ballar verilir.
Cədvəl 23. Sütu II üçün qiymətləndirmə
Sütun II – Beynəlxalq Ticarətin Asanlaşdırılması üzrə Dövlət Xidmətləri |
No. göstəricilərin |
FFP |
SBP |
Ümumi xal |
Yenidən ölçülən nöqtələr |
|
2.1 |
Rəqəmsal və Fiziki İnfrastruktur |
27 |
27 |
27 |
54 |
51.92 |
2.1.1 |
İnformasiyanın şəffaflığı və əlçatanlığı |
11 |
11 |
11 |
22 |
21.15 |
2.1.1.1 |
Ticarət məlumat portalı |
2 |
2 |
2 |
4 |
3.85 |
2.1.1.2 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanun və qaydaların nəşri |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.1.1.3 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar haqqında məlumat |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.1.1.4 |
Beynəlxalq ticarətlə bağlı qanunlar və qaydalar üzrə məsləhətləşmələr |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.1.2 |
Elektron sistemlər və xidmətlərin qarşılıqlı əlaqəsi |
10 |
10 |
10 |
20 |
19.23 |
2.1.2.1 |
Ticarət üçün elektron vahid pəncərə |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.62 |
2.1.2.2 |
İnteqrasiya edilmiş Gömrük İdarəetmə Sistemi |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.62 |
2.1.3 |
Ticarət infrastrukturu |
6* |
6* |
6* |
12 |
11.54 |
2.1.3.2 |
Sərhəd postları |
2 |
2 |
2 |
4 |
3.85 |
2.1.3.2 |
Limanlar |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.1.3.3 |
Hava limanları |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.2 |
Sərhəd İdarəetmə |
25 |
25 |
25 |
50 |
48.08 |
2.2.1 |
Risklərin idarə edilməsi |
8 |
8 |
8 |
16 |
15.38 |
2.2.1.1 |
Xüsusiyyətləri |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.2.1.2 |
İnteqrasiya |
2 |
2 |
2 |
4 |
3.85 |
2.2.1.3 |
Əməliyyat qabiliyyəti |
3 |
3 |
3 |
6 |
5.77 |
2.2.2 |
Koordinasiyalı sərhəd idarəsi |
10 |
10 |
10 |
20 |
19.23 |
2.2.2.1 |
Daxili koordinasiya |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.62 |
2.2.2.2 |
Xarici koordinasiya |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.62 |
2.2.3 |
Sərhəd agentliyi proqramları |
7 |
7 |
7 |
14 |
13.46 |
2.2.3.1 |
Səlahiyyətli İqtisadi Operatorlar |
5 |
5 |
5 |
10 |
9.62 |
2.2.3.2 |
Sürətli daşımalar |
2 |
2 |
2 |
4 |
3.85 |
|
Ümumi |
52 |
52 |
52 |
104 |
100 |
Qeyd: FFP = möhkəm elastiklik nöqtələri; SBP = sosial müavinət balları.
*Bax 4.2.2.1.3. yuxarıda.
4.2.3. PİLLER III. SƏMƏRƏLİLİK: MALLARIN İDHALININ, MALLARIN İXRACININ VƏ RƏQƏMLİ TİCARƏTƏ MƏŞUL EDİLMƏSİNİN SƏMƏRƏLİYİ
Bu sütun balları 0-dan 100-ə qədər olan 6 göstəricini əhatə edir (cədvəl 24). Bu sütunun altındakı göstəricilər üzrə xallar yalnız firmanın çevikliyinə təyin edilir, çünki göstəricilər firmaların idxal, ixrac və rəqəmsal ticarətlə məşğul olduqları zaman çəkdikləri vaxtı və xərcləri ölçür. Məsələn, daha uzun rəsmiləşdirmə vaxtı və daha yüksək əməliyyat xərcləri firmaların beynəlxalq ticarət aparma qabiliyyətinə mane olur və beləliklə firma çevikliyinə mənfi təsir göstərir.
Cədvəl 24. Sütun III üçün qiymətləndirmə
Sütun III – Malların idxalı, malların ixracı və rəqəmsal ticarətlə məşğul olmanın səmərəliliyi |
Göstəricilərin sayı Yenidən ölçülən ballar |
Göstəricilərin sayı Yenidən ölçülən ballar |
|
3.1 |
İxrac Tələblərinə Uyğunluq |
2 |
33.3 |
3.1.1 |
İxrac tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
1 |
16.7 |
3.1.2 |
İxrac tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
1 |
33.3 |
3.2 |
İdxal Tələblərinə Uyğunluq |
2 |
16.7 |
3.2.1 |
İdxal tələblərinə riayət etmək üçün ümumi vaxt |
1 |
16.7 |
3.2.2 |
İdxal tələblərinə cavab vermək üçün ümumi xərc |
1 |
16.7 |
3.3 |
Rəqəmsal Sifariş Verilmiş Malların İxracında Uyğunluq |
2 |
33.33 |
3.3.1 |
Rəqəmsal olaraq sifariş edilmiş malları ixrac edərkən ümumi vaxt |
1 |
16.7 |
3.3.2 |
Rəqəmsal sifarişli malların ixracı zamanı ümumi xərc |
1 |
16.7 |
|
Ümumi |
6 |
100 |