Vergilərin ödənilməsi metodologiyası

“Doing Business” orta ölçülü bir şirkətin müəyyən bir ildə ödəməli olduğu vergiləri və icbari ödəmələri, habelə vergilərin və ödəmələrin, eləcə də qeydiyyatdan sonrakı prosedurların inzibati yükünü qeydə alır. Layihə PwC şirkəti ilə birlikdə hazırlanmış və həyata keçirilmişdir. Hesablanmış vergi və ödəmələrə mənfəət və ya korporativ gəlir vergisi, işəgötürən tərəfindən sosial sığorta fonduna edilən ödəmələr və işçi qüvvəsi üçün ödənilən vergilər, əmlak vergiləri, mülkiyyət hüququnun ötürülməsi üzrə vergilər, divident vergisi, kapital artımından vergi, maliyyə əməliyyatları üzrə vergi, tullantıların toplanmasından vergi, nəqliyyat vasitələri və yol vergiləri, hər hansı digər kiçik vergilər və ya haqlar daxildir.

Vergilərin ödənilməsinin yüngüllüyü üzrə ölkələrin sıralanması həmin ölkələrin vergilərin ödənilməsi üzrə ən yüksək ballara qədər olan məsafəsini növlərə ayırmaqla müəyyən edilir. Bu ballar hər bir alt-göstərici üzrə balların ədədi ortası kimi hesablanır, yalnız alt-indikatorlardan birinə - ümumi vergi və ödəmə dərəcəsi alt-indikatoruna kandar qiymət və qeyri-xətti transformasiya tətbiq edilir. “Kandar” qiymət Doing Business 2018-ə qədər və Doing Business 2018 daxil olmaqla təhlildə əhatə olunan bütün illər üçün ümumi vergi dərəcəsi göstəricisinin ümumi bölgüsünün 15-ci persentilində ümumi vergi və ödəmə dərəcəsi kimi müəyyən edilir və 26,1 faiz səviyyəsində dəyərləndirilir. Bu qiymətdən aşağı ümumi vergi və ödəmə nisbətinə malik bütün ölkələr “kandar” qiymətə malik ölkə ilə eyni balları əldə edir.

“Kandar” qiymətlər iqtisadiyyatın ümumi vergi sistemində təhrifi minimuma endirən və ya səmərəliliyi artıran “optimal vergi dərəcəsi” iqtisadi nəzəriyyəsinə əsaslanmır. Əksinə, əsasən empirik xarakterli olmaqla, vergi ödəmə göstəriciləri üzrə müşahidələrə əsasən, istehsal sektorunda orta ölçülü müəssisələrdən tutulan vergi dərəcələri bölgüsünün aşağı həddində müəyyən edilir. Bu, Doing Business hesabatının məqsədləri üçün konkret vəziyyətin təhlilinə əsaslanan standartlaşdırılmış şirkətlər kimi müəssisələrin əhəmiyyətli vergilərə cəlb edilməsinə ehtiyac duymayan ölkələrə münasibətdə ümumi vergi və ödəmə dərəcələri ilə bağlı mənfi rəyi azaldır, çünki bu cür ölkələr dövlət gəlirlərini digər yollarla artırırlar – məsələn, xarici şirkətlərə təyin olunan vergilər və ya istehsaldan qeyri sektorlara təyin olunan və ya təbii ehtiyatlardan vergilər (bu cür vergilər metodologiyanın əhatə dairəsinə daxil deyildir).

“Doing Business”  dövlət tərəfindən təyin edilən (istənilən səviyyədə – federal, dövlət və ya yerli), standartlaşdırılmış sahibkarlıq fəaliyyətlərinə tətbiq olunan və maliyyə hesabatlarına təsir göstərən bütün vergilərin və ödənişlərin miqyasını hesablayır. Bununla, “Doing Business” verginin ənənəvi tərifindən kənara çıxır. Hökumətin milli hesabları məqsədləri üçün vergilər yalnız icbari, ümumi hökumətə birtərəfli ödənişləri ifadə edir. Doing Business hökumət hesablarına deyil, müəssisələrin hesablarına təsir edən vergiləri ölçdüyündən, bu tərifdən kənara çıxır. Əsas fərqlərdən biri əmək xərclərinə aiddir. Doing Business-in qiymətləndirməsi işəgötürən tərəfindən əvəzi verilən qeyri-dövlət pensiya fonduna və ya işçilərin sığorta fonduna ödənilən, dövlət tərəfindən təyin edilmiş ödəmələri ehtiva edir. Məsələn, buraya Avstraliyanın icbari pensiya təminatı və işçilərin kompensasiya sığortaları daxildir. Ümumi vergi və ödəmə dərəcəsini (aşağıda müəyyən edilmiş) hesablamaq məqsədi ilə yalnız ödəniləcək vergilər nəzərə alınır. Məsələn, müəssisənin mühasibat mənfəətinə təsir etmədiyindən, əlavə dəyər vergiləri (ƏDV) ümumiyyətlə istisna edilir (onların qaytarıla bilməməsi şərtilə), belə ki onlar gəlirlər haqqında bəyannamədə əks etdirilmir. Bununla belə, vergi sisteminə əməletmə yükünü artırdıqları üçün əməletmə tədbirləri (vaxt və ödənişlər) məqsədilə nəzərə alınır.

"Doing Business" standartlaşdırılmış müəssisə tərəfindən ödənilən vergilərin və ödəmələrin, habelə ölkədə vergi tələblərinə əməletmə sisteminin mürəkkəbliyini ölçmək üçün ssenari variantından istifadə edir. Bu ssenaridə bir il ərzində həyata keçirilən əməliyyatlarla bağlı bir sıra maliyyə hesabatları və fərziyyələrdən istifadə edilir. Hər bir ölkədə bir sıra müxtəlif firmaların vergi ekspertləri konkret vəziyyətin təhlilinə dair standartlaşdırılmış faktlara əsasən öz yurisdiksiyalarında ödənilməli olan vergi və icbari ödənişləri hesablayırlar. Bəyanat təqdimetmə və ödənişlərin tezliyi, ölkədə tətbiq olunan vergi qanunvericiliyinə əməletmə üçün sərf olunan vaxt, ƏDV-nin geri qaytarılmasını tələb etmək və bu barədə iddianı emal etmək üçün sərf olunan vaxt və korporativ gəlir vergisi auditini yerinə yetirmək və başa çatdırmaq üçün sərf olunan vaxta dair məlumat da tərtib edilir. Məlumatların ölkələr üzrə müqayisə edilmə imkanlarını təmin etmək üçün müəssisələr, vergi və ödəmələr haqqında bir neçə fərziyyə tətbiq olunur.

Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında ehtimallar

Sahibkarlıq fəaliyyəti:

• Məhdud məsuliyyətli, vergiyə cəlb olunan şirkətdir. Ölkədə məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərin birdən çox növü varsa, yerli şirkətlər arasında ən çox yayılmış məhdud məsuliyyətli cəmiyyət forması seçilir. Ən geniş yayılmış forma haqqında məlumat şirkətlərin təsis edilməsi sahəsində ixtisaslaşmış hüquqşünaslar və ya statistika qurumundan əldə edilir.
• Əməliyyatlar 2016-cı il yanvarın 1-də başlamışdır. Həmin vaxt şirkət öz balansında göstərilmiş bütün aktivləri satın almış və bütün işçilərini işə götürmüşdür.
• Ölkənin ən böyük biznes şəhərində fəaliyyət göstərir. On bir ölkəyə münasibətdə ikinci ən böyük biznes şəhəri üçün də məlumatlar toplanır.
• 100 faiz yerli mülkiyyətdədir və hər biri fiziki şəxs olan beş mülkiyyətçisi vardır.
• 2016-cı ilin sonunda başlanğıc kapitalı adambaşına düşən gəlirin 102 mislinə bərabərdir.
• Ümumi sənaye və ya kommersiya fəaliyyətini həyata keçirir. Əsas etibarilə, keramikadan gül dibçəkləri istehsal edir və onların pərakəndə satışını həyata keçirir. Xarici ticarətdə iştirak etmir (idxal və ya ixrac etmir) və xüsusi vergi rejimi tətbiq olunan, məsələn, içki və ya tütün kimi məhsullar emal etmir.
• 2017-ci ilin əvvəlində mülkiyyətində iki torpaq sahəsi, bir bina, maşın avadanlığı, ofis avadanlığı, kompüterləri və bir yük maşını var və bir yük maşını icarəyə götürüb.
• Şirkətin yaşına və ya ölçüsünə aid olanlar istisna olmaqla, investisiya təşviqi və ya hər hansı xüsusi imtiyazlar əldə etmək hüququ yoxdur.
• 60 işçisi vardır – 4 menecer, 8 köməkçi və 48 işçi. Hər biri yerli vətəndaşdır, bir menecer isə şirkətin sahibidir. Şirkət əlavə fayda kimi işçilərə (hər hansı bir qanunda nəzərdə tutulmayan) əlavə tibbi sığorta ödəyir. Bundan əlavə, bəzi ölkələrdə ödənişli işgüzar səyahət və müştəri əyləncə xərcləri əlavə imtiyazlar hesab olunur. Müvafiq hallarda, şirkətin bu xərclər üzrə əlavə təminat vergisi ödədiyi və ya həmin imtiyazların işçi üçün vergiyə cəlb olunan gəlir olduğu fərz edilir. Bu konkret nümunədə qidalanma, nəqliyyat, təhsil və s. üçün əmək haqqına əlavələr nəzərdə tutulmur. Buna görə də belə imtiyazlar tez-tez verildikdə belə, işçi qüvvəsinə görə verginin və ya ödəmənin hesablanması üçün vergi tutulan ümumi əmək haqqına əlavə edilmir və ya əmək haqqından çıxılmır.
• Adambaşına düşən gəlirin 1,050 mislinə bərabər dövriyyəsi vardır.
• Fəaliyyətin ilk ilində zərərə uğrayır.
• 20 faiz (yəni satış, satılan malların dəyərinin 120 faizinə bərabərdir) ümumi gəliri var (vergi çıxılmazdan əvvəl) vardır.
• İkinci ilin sonunda xalis mənfəətinin 50 faizini divident kimi səhmdarlar arasında bölüşdürür.
• İkinci ilin əvvəlində torpaq sahələrinin birini sərfəli qiymətə satır.
• Faktları daha da standartlaşdırmaq üçün xərclər və əməliyyatlar üzrə bir sıra təfsilatlı fərziyyələr tətbiq edilir. Məsələn, rəhbər (menecer) qismində çıxış edən sahibkar adambaşına düşən gəlirin 10 faizini şirkət üzrə səyahətlərə sərf edir (bu sahibkarın xərclərinin 20 faizi tamamilə şəxsi, 20 faizi müştərilərin əyləncəsi, 60 faizi işgüzar səyahətlər üçündür). Maliyyə hesabatındakı bütün dəyişənlər 2012-ci ildə adambaşına düşən gəlirlə mütənasibdir (bu, dəyişənlərin 2005-ci ildə adambaşına düşən nisbətə uyğun olduğu Doing Business 2013 və əvvəlki illərin hesabatlarına istinadən edilmiş bir yeniləmədir). Bəzi ölkələrə münasibətdə maliyyə hesabatının dəyişənlərini qiymətləndirmək üçün adambaşına düşən iki və ya üç dəfədən çox gəlirdən istifadə edilmişdir. Belə ki, 2012-ci ildə adambaşına düşən gəlirlər, müzakirə edilən konkret nümunədə işçilərinin maaşlarını bu ölkələrdə mövcud olan minimum əməkhaqqı hədlərinə qədər gətirmək üçün kifayət etməmişdir.

Vergilər və ödəmələr haqqında fərziyyələr

• Qeydə alınmış bütün vergilər və ödəmələr şirkətin fəaliyyətinin ikinci ilində (2017-ci təqvim ili) ödənilən vəsaitlərdir. Fərqli adla adlandırıldığı və ya fərqli bir qurum tərəfindən toplandığı halda, vergi və ya ödəmə fərqli sayılır. Eyni adlı və eyni qurum tərəfindən toplanan, lakin müəssisədən asılı olaraq müxtəlif dərəcələrdə təyin olunan vergilər və ödəmələr eyni vergi və ya ödəmə hesab edilir.
• Şirkətin bir il ərzində vergi və ödəmələri ödədiyi vaxtların sayı hər bir vergi üçün ödəniş (və ya vergitutma) tezliyinə vurulan müxtəlif vergi və ödəmələrin sayı ilə hesablanır. Ödəmə tezliyinə ilkin ödənişlər (və ya vergitutma), eləcə də müntəzəm ödənişlər (və ya vergitutma) daxildir.

Vergi ödənişləri

Vergi ödənişləri göstəricisi fəaliyyətin ikinci ili ərzində ödənilmiş vergilərin və ödəmələrin ümumi sayını, ödəniş metodunu, ödəniş tezliyini, bəyannamə təqdimetmə tezliyini və standartlaşdırılmış şirkətin konkret vəziyyətinin təhlilinə cəlb edilmiş təşkilatların sayını əks etdirir. Buraya satış vergisi, ƏDV və işçilərə görə təyin olunan əmək vergiləri kimi şirkət tərəfindən tutulan vergilər daxildir. Bu vergilər, bir qayda olaraq vergi orqanları adından istehlakçıdan və ya işçidən şirkət tərəfindən toplanır. Şirkətin gəlirləri haqqında bəyannamələrinə təsir etməməsinə baxmayaraq, bu cür vergilər vergi sisteminə əməletmə ilə bağlı inzibati öhdəliyi artırır və vergi ödəmələri göstəricisinə daxil edilir.

Ödəmələrin sayında elektron hesabat təqdimatı nəzərə alınır. Tam elektron təqdimat və ödənişlərə icazə verildiyi və orta ölçülü müəssisələrin əksəriyyəti tərəfindən istifadə edildiyi təqdirdə, təqdimat və ödənişlərin daha sıx edilməsinə baxmayaraq vergi ildə bir dəfə ödənilmiş hesab edilir. Üçüncü tərəflər vasitəsilə edilən ödənişlərə, məsələn, bir maliyyə institutu tərəfindən ödənilən faiz vergisinə və ya yanacaq distributoru tərəfindən ödənilən yanacaq vergisinə münasibətdə ödənişlərin edilmə tezliyi daha çox olsa belə, yalnız bir ödəniş daxil edilir.

Eyni formanı istifadə edərək iki və ya daha çox vergi və ya ödəmə bəyan edildikdə və birgə ödənildikdə, bu birgə ödənişlərin hər biri bir dəfə edilmiş sayılır. Məsələn, icbari tibbi sığorta və icbari pensiya ödənişləri birlikdə bəyan edilir və ödənilirsə, bu ödənişlərdən yalnız biri ödəmələrin sayına daxil ediləcəkdir.

Vaxt

Vaxt hər il üzrə saatla qeydə alınır. Bu göstərici üç əsas vergi və ödəmə növünü hazırlamaq, bəyan etmək və ödəmək üçün nəzərdə tutulan vaxtı hesablayır: korporativ gəlir vergisi, əlavə dəyər və ya satış vergisi, işçi qüvvəsi üçün vergilər, o cümlədən əmək haqqından tutulan vergilər və sosial sığorta fonduna edilən ödəmələr.

Hazırlanma vaxtı ödəniləcək vergini və ödənilməli olan məbləği hesablamaq məqsədi ilə lazım olan bütün məlumatları toplamaq üçün ayrılan vaxtı əhatə edir. Vergi məqsədləri üçün ayrı-ayrı mühasibat dəftərlərinin tutulması tələb olunursa və ya ayrı-ayrı hesablamalar aparılırsa, bu proseslərə aid vaxt da daxil edilir. Bu əlavə vaxt vergi mühasibat uçotu tələblərini yerinə yetirmək üçün müntəzəm mühasibat işi kifayət etmədiyi təqdirdə daxil edilir. Bəyan etmə vaxtı bütün zəruri vergi formalarını doldurmaq və müvafiq bəyannamələri vergi orqanına təqdim etmək üçün vaxtı əhatə edir. Ödəmə vaxtı ödənişi internet üzərindən etmək və ya şəxsən ödəmək üçün lazım olan saatları nəzərdə tutur. Vergilər və ödəmələr şəxsən ödənildikdə, həmin vaxt gözləmə müddətində gecikmələri də ehtiva edir.

Ümumi vergi və ödəmə dərəcələri

Ümumi vergi və ödəmə dərəcəsi ticarət gəlirinin bir hissəsi kimi ifadə edilməklə, fəaliyyətinin ikinci ilində müəssisə tərəfindən ödənilməli olan vergilərin və icbari ödəmələrin miqdarını müəyyənləşdirir. “Doing Business 2019” hesabatı 2017-ci təqvim ili üçün cəmi vergi və ödəmə dərəcəsini təqdim edir. Ödənilməli olan vergi və ödəmələrin ümumi məbləği qanuni çıxılmalar və azadolmalar nəzərə alınmaqla ödənilməli olan bütün müxtəlif vergilərin və ödəmələrin məbləğidir. Şirkətin saxladığı (məsələn, şəxsi gəlir vergisi) və ya şirkət tərəfindən toplanılaraq vergi orqanlarına göndərilən (məs: ƏDV, satış vergisi və ya mal və xidmət vergisi kimi), lakin şirkət tərəfindən ödənilməyən vergilər istisna edilir. Nəzərə alınan vergilər beş kateqoriyaya bölünür: mənfəət və ya korporativ gəlir vergisi, işəgötürən tərəfindən ödənilən sosial sığorta fonduna ödəmələr və işçi qüvvəsi üçün vergilər (hətta qarşılığı ödənilən pensiya fondu kimi xüsusi quruma ödənilsə belə, bütün icbari ödənişlər daxil edilir), əmlak vergiləri, dövriyyə vergiləri və digər vergilər (məsələn, bələdiyyə rüsumları və nəqliyyat vasitələrinə qoyulan vergilər). Yanacaq vergiləri, bu vergilərin hesabatda əhatə olunan bütün ölkələr üçün oxşar qaydada hesablanmasının çətinliyi səbəbindən, vergi və ödəmə dərəcələrinə daxil edilmir. Həmçinin, yanacaq vergisi bir çox hallarda kiçik məbləğdə olur və yanacaq istehlakından asılı olduğu üçün bu məbləğlərin hesablanmasında əksər hallarda çətinliklər yaşanır. Bununla belə, yanacaq vergiləri ödəmələrin sayında nəzərə alınır.

Ümumi vergi və ödəmə dərəcəsi, müəssisənin yüklü olduğu bütün vergilərin dəyərinin hərtərəfli ölçüsünü təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu, yalnız vergi bazasına tətbiq ediləcək amili müəyyən edən rəsmi vergi dərəcəsindən fərqlənir. Ümumi vergi və ödəmə dərəcəsini hesabladıqda faktiki vergi və ya ödəmə öhdəliyi kommersiya mənfəətinə bölünür.

 

Kommersiya mənfəəti əsas etibarı ilə bütün vergilərdən və ödəmələrdən əvvəlki xalis mənfəətdir. Bu, maliyyə hesabatlarında bəyan edilmiş vergidən əvvəlki adi mənfəətdən fərqlənir. Vergidən əvvəl mənfəətin hesablanmasında bir şirkətin ödəyəcəyi vergilərdən çoxu çıxıldığı halda, kommersiya mənfəətinin hesablanması zamanı bu vergilər çıxılmır. Bu səbəbdən kommersiya mənfəəti müəssisənin maliyyə ili ərzində ödəyəcəyi istənilən vergidən əvvəl faktiki mənfəətinin aydın mənzərəsini təqdim edir.

 

Kommersiya mənfəəti satışlardan satılan malların xərclərini, ümumi əməkhaqlarını, inzibati xərcləri, digər xərcləri, təminatları çıxmaqla, kapital artımını (əmlak satışından) faiz xərcini çıxaraq əlavə etməklə, faiz gəlirini əlavə etməklə və kommersiya amortizasiyasını çıxmaqla hesablanır. Kommersiya amortizasiyasını hesablamaq üçün aşağıda göstərilən dərəcələrlə düzxətli amortizasiya metodu  tətbiq edilir: torpaq üçün 0 faiz, bina üçün 5 faiz, maşın avadanlığı üçün 10 faiz, kompüterlər üçün 33 faiz, ofis avadanlığı üçün 20 faiz, yük maşını üçün 20 faiz, müəssisənin inkişaf xərcləri üçün isə 10 faiz təşkil edir. Kommersiya mənfəəti adambaşına düşən gəlirin 59,4 mislinə bərabərdir.

Bəyannamə təqdimatından sonrakı indeks

Bəyannamə təqdimatından sonrakı indeks dörd komponentə əsaslanır – ƏDV-nin qaytarılmasına uyğun vaxt, ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf olunan vaxt, korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişə uyğun vaxt və korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişin tamamlanması üçün vaxt. Həm ƏDV, həm də korporativ gəlir vergisi tətbiq edildikdə, təqdimatdan sonrakı indeks dörd komponentin hər biri üçün balların ortalama hesabıdır.

Yalnız ƏDV və ya korporativ gəlir vergisi tətbiq edildikdə, təqdimatdan sonrakı indeks yalnız tətbiq olunan vergiyə aid iki komponent üçün balların ortalama hesabıdır. Nə ƏDV, nə də korporativ gəlir vergisi tətbiq edilmirsə, təqdimatdan sonrakı indeks vergilərin ödənişinin yüngüllüyü reytinqinə daxil edilmir.

Dörd komponentə vergi auditinə əməletmə və auditi tamamlama müddəti daxildir. Vergi auditi dedikdə, vergi bəyannaməsinin təqdim edilməsindən və vergi öhdəliyinin ödənişindən sonra vergi ödəyicisi və vergi orqanı arasındakı istənilən qarşılıqlı əlaqə nəzərdə tutulur. Vergi auditi, vergi ödəyicilərinin öz vergi borclarını düzgün qiymətləndirib hesabat verdiklərini, habelə öz öhdəliklərini düzgün yerinə yetirib-yetirmədiklərini yoxlamaq məqsədi ilə vergi ödəyicilərinin qeydlərini və əməliyyatlarını araşdıran vergi orqanı və vergi ödəyicisi arasında aparılan yazışmaları əhatə edir.

Göstəricilər konkret nümunələrin araşdırılmasına dair əhatəli fərziyyələrə əsaslanır.

ƏDV-nin qaytarılma prosesi ilə bağlı fərziyyələr

• 2017-ci ilin iyun ayında “TaxpayerCo.” şirkəti böyük həcmdə sərmayə alır: gül dibçəkləri hazırlamaq üçün əlavə bir maşın avadanlığı.
• Maşının dəyəri ölkədə adambaşına düşən gəlirin 65 mislinə bərabərdir.
• Satışlar aylar üzrə bərabər şəkildə paylanır (yəni, adambaşına düşən gəlirin 1050 misli 12 aya bölünür).
• Satılan malların dəyəri aylar üzrə bərabər şəkildə xərclənir (adambaşına düşən gəlirin 875 misli 12 aya bölünür).
• Maşının satıcısı ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdadır.
• ƏDV dərəcəsi daxilolmalar, satış və maşın üçün eynidirsə və vergi hesabat dövrü hər ayı əhatə edirsə, iyun ayında daxil olan əlavə ƏDV dörd ardıcıl aydan sonra tamamilə geri ödəniləcəkdir.
• Daxil olan ƏDV 2017-ci ilin iyun ayında çıxan ƏDV-dən artıq olacaqdır.

Korporativ gəlir vergisi üzrə düzəliş prosesi haqqında ehtimallar

• Gəlir vergisi öhdəliyinin hesablanmasında yol verilmiş xəta (məsələn, yanlış vergi amortizasiya dərəcələrindən istifadə və ya çıxılacaq vergi kimi xərclərin düzgün bəyan edilməməsi) yanlış gəlir vergisi bəyannaməsinin tərtibinə və nəticədə korporativ gəlir vergisinin əksik ödənilməsinə gətirib çıxarır.
• “TaxpayerCo.” xətanı aşkarladı və korporativ gəlir vergisi bəyannaməsində yol verilmiş xəta barədə könüllü olaraq vergi orqanına məlumat verdi.
• Əksik ödənilmiş gəlir vergisinin dəyəri ödənilməli olan gəlir vergisi öhdəliyinin 5 faizini təşkil edir.
• “TaxpayerCo.” düzəliş edilmiş məlumatları illik vergi bəyannaməsinin təqdim edilməsi üçün son tarixdən sonra, lakin vergi qiymətləndirmə dövrü ərzində təqdim edir.

ƏDV-nin qaytarılmasına uyğun vaxt

Vaxt saatla qeyd olunur. Göstərici iki hissədən ibarətdir:

• ƏDV-nin qaytarılmasının tələb edilmə prosesi. Vaxta aşağıdakılar daxildir: “TaxpayerCo.” tərəfindən daxili mənbələrdən ƏDV məlumatlarının toplanmasına sərf edilən vaxt, o cümlədən mühasibat uçotu məlumatlarının hər hansı əlavə təhlili və qaytarılacaq ƏDV məbləğini hesablamaq üçün sərf olunan vaxt; “TaxpayerCo.” tərəfindən ƏDV-nin qaytarılması haqqında iddianın hazırlanmasına sərf olunan vaxt; ƏDV-nin geri qaytarılması haqqında iddianı əsaslandırmaq üçün lazım olan əlavə sənədlərin hazırlanmasına “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf olunan vaxt; ƏDV-nin qaytarılmasına dair iddianın və əlavə sənədlərin təqdim edilməsinə sərf edilən vaxt (standart ƏDV bəyannaməsinin təqdim edilməsi prosesindən ayrıdırsa); zəruri hallarda sənədlərin vergi idarəsinə təqdim edilməsinə sərf olunan vaxt; ƏDV-nin qaytarılması ilə bağlı digər zəruri fəaliyyətlərin və ya tapşırıqların yerinə yetirilməsinə “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf edilən vaxt.
• ƏDV auditi prosesi. Kapital satınalınmasından dolayı ƏDV-nin nağd yolla geri qaytarılmasına dair tələb 50% və ya daha çox hallarda əlavə auditin aparılmasına səbəb olursa, bu proses həyata keçirilir. Vaxta aşağıdakılar daxildir: vergi auditorunun tələb etdiyi məlumatları toplamaq və hər hansı sənədləri hazırlamaq üçün “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf edilən vaxt (daxilolmalar, maliyyə hesabatları, ödəmə qəbzləri); auditor tərəfindən tələb olunan sənədlərin təqdim edilməsinə “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf olunan vaxt.

ƏDV-nin geri qaytarılmasını tələb etmə prosesi, əlavə bölməni və ya bəyannamə hissəsini tamamlamağa ehtiyac olmadan standart ƏDV bəyannaməsi çərçivəsində avtomatik olaraq həyata keçirilirsə, gəlir vergisi güzəşti nəticəsində heç bir əlavə sənəd və ya tapşırıq tələb edilmirsə və 50 faiz və ya daha çox analoji vəziyyətlərdə şirkət audit cəlb olunmursa, ümumilikdə prosesə sıfır saat vaxt sərf olunduğu  təxmin olunur.

Sənədlərin təqdimatı elektron şəkildə aparılırsa və bunun üçün bir neçə dəqiqə tələb olunursa, təqdimat müddəti təxminən yarım saat qəbul edilir. Sənədlər şəxsən və vergi ödəyicisinin obyektində verildiyi təqdirdə, ərazinin auditi zamanı sıfır saat təxmin qeydə alınır.

Qaytarılan ƏDV-nin əldə edilmə vaxtı

Vaxt həftələrlə qeyd olunur. Vaxta, tələbin təqdim olunduğu andan etibarən ƏDV-nin geri qaytarılması üçün ümumi gözləmə müddəti daxildir. Kapital satınalınmasından dolayı ƏDV-nin nağd yolla geri qaytarılmasına dair tələb 50 faiz və ya daha çox hallarda əlavə auditin aparılmasına səbəb olursa, vaxt, ƏDV-nin geri qaytarılması haqqında iddianın təqdim edilmə anından auditin başladılmasına qədər müddəti, auditin başlama anından “TaxpayerCo.” şirkətinin auditor ilə (“TaxpayerCo.” ilə auditor arasında qarşılıqlı əlaqələrin müxtəlif mərhələləri daxil olmaqla) qarşılıqlı əlaqələrə həmin qarşılıqlı əlaqənin başa çatmasına qədər sərf etdiyi vaxtı, “TaxpayerCo.” şirkəti bütün müvafiq məlumatları və sənədləri təqdim etdikdən və “TaxpayerCo.” şirkəti ilə auditor arasında qarşılıqlı əlaqənin dayandırıldığı andan başlayaraq vergi auditoru tərəfindən yekun audit qərarının verilməsinin gözlənilməsinə sərf olunan vaxtı, auditor tərəfindən yekun audit qərarı verildiyi andan etibarən qaytarılan ƏDV ödənişinin verilməsinin gözlənilməsinə sərf olunan vaxtı əhatə edir.

Vaxta həmçinin geri qaytarılma barədə tələbi təqdim etmək üçün orta gözləmə müddəti də daxildir. ƏDV-nin geri qaytarılması haqqında iddia aylıq olaraq təqdim edildiyi təqdirdə, geri ödəmə tələbini vermək üçün orta gözləmə müddəti yarım aydır. İddia iki ayda bir dəfə təqdim edilirsə, geri ödəmə tələbini təqdim etmək üçün orta gözləmə müddəti bir aydır. İddia rüblük olaraq verildiyi təqdirdə, geri ödəmə tələbini təqdim etmək üçün orta gözləmə müddəti bir ay yarımdır. Sözügedən iddia altı ayda bir dəfə verildiyi təqdirdə, geri ödəmə tələbini təqdim etmək üçün orta gözləmə müddəti üç aydır. İddia illik əsasla təqdim edildikdə, geri qaytarma tələbini təqdim etmək üçün orta gözləmə müddəti altı aydır.

Vaxt həmçinin ƏDV-nin nağd yolla geri qaytarılmasından əvvəl, növbəti dövrlərə icbari daşıma (növbəti hesabat dövrlərində gəlirlərlə əvəz edilməsi) vaxtını da ehtiva edir. Növbəti dövrlərə icbari daşıma olmadığı təqdirdə, növbəti dövrlərə daşıma vaxtı sıfıra bərabər olur.

Məsələn, Albaniyada ƏDV-nin geri qaytarılması müddəti 37 həftə təşkil edir. ƏDV-nin geri qaytarılması barədə tələb vergi orqanları tərəfindən auditin aparılmasına səbəb olur. Vergi orqanının auditi başlatmasına dörd həftə tələb olunur. Vergi ödəyiciləri auditorla 8.6 həftə qarşılıqlı əlaqələr yaradır və yekun qiymətləndirmə verilənə qədər dörd həftə gözləməli olurlar. Vergi ödəyiciləri yalnız audit başa çatdıqdan sonra qaytarılan ƏDV-ni əldə edirlər. Vergi ödəyiciləri ƏDV ödənişi üçün beş həftə gözləyirlər. Albaniyada vergi ödəyiciləri nağd yolla geri qaytarılmanı tələb etməzdən əvvəl ƏDV-nin geri qaytarılmasını üç ardıcıl hesabat dövrü (Albaniya nümunəsində üç ay) irəli daşımalıdırlar. Üç aylıq (13 həftə) növbəti dövrlərə daşıma müddəti ƏDV-nin geri qaytarılması üçün tələb olunan ümumi müddətə daxil edilir. ƏDV bəyannaməsi aylıq əsasla təqdim edilir və beləliklə ƏDV-nin geri qaytarılması üçün ümumi müddətə 0,5 ay (2,1 həftə) daxil edilir.

Bir ölkədə ƏDV olmadığı təqdirdə, ƏDV-nin geri qaytarılması prosesinə dair iki göstəricinin balları həmin ölkəyə tətbiq edilməyəcəkdir – ƏDV-nin qaytarılmasına uyğun vaxt və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən vaxt. Analoji vəziyyət Bəhreyndə mövcuddur. Bir ölkədə ƏDV varsa, lakin maşın avadanlığının satınalınması ƏDV-yə cəlb edilmirsə, ƏDV-nin qaytarılmasına və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən vaxt göstəriciləri üzrə həmin ölkə qiymətləndirilməyəcəkdir. Bu vəziyyət Sierra Leonedə qeydə alınır. Bir ölkədə ƏDV 2017-ci təqvim ilində təqdim edilmişdirsə və ƏDV-nin geri qaytarılma prosesini qiymətləndirmək üçün kifayət qədər məlumat yoxdursa, bu zaman həmin ölkədə ƏDV-nin qaytarılmasına və qaytarılan ƏDV-nin əldə olunmasına sərf edilən vaxt hesaba alınmayacaqdır.

Bir ölkədə ƏDV varsa, lakin ƏDV-nin geri qaytarma tələbinə dair hüquq təhlil mövzusu olan şirkəti əhatə etməyən müəyyən vergi ödəyiciləri kateqoriyaları ilə məhdudlaşdırılırsa, bu zaman həmin ölkədə ƏDV-nin geri qaytarılmasına əməletmə müddəti və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən müddət müddət üzrə 0 bal müəyyən edilir. Məsələn, Boliviyada yalnız ixracatçılar ƏDV-nin geri qaytarılmasını tələb edə bilərlər. Nəticədə, Boliviya ƏDV-nin geri qaytarılmasına əməletmə müddəti və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən müddət  üzrə 0 bal alır. Əgər ölkədə ƏDV varsa və vəziyyəti təhlil olunan şirkət geri ödənişi tələb etmək hüququna malikdirsə, lakin pulun nağd yolla geri qaytarılmasına təcrübədə rast gəlinmirsə, həmin ölkəyə ƏDV-nin geri qaytarılmasına əməletmə müddəti və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən müddət üzrə 0 bal verilir. Bu cür vəziyyət Mərkəzi Afrika Respublikasında qeydə alınmışdır. Bir ölkədə ƏDV varsa, amma ödənişin geri qaytarılma mexanizmi yoxdursa, həmin ölkəyə ƏDV-nin geri qaytarılmasına əməletmə müddəti və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən müddət üzrə 0 bal verilir. Analoji vəziyyət Sudanda qeydə alınır. Bir ölkədə ƏDV varsa, lakin kapital satınalmasına qoyulan gəlir vergisi müəssisə üçün xərc təşkil edirsə, həmin ölkəyə ƏDV-nin geri qaytarılmasına əməletmə müddəti və qaytarılan ƏDV-nin əldə edilməsinə sərf edilən müddət üzrə 0 bal verilir. Bu hal Myanmarda mövcuddur.

Korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişə əməletmə vaxtı

• Vaxt saatla qeyd olunur. Göstərici iki hissədən ibarətdir:
• Vergi orqanlarının yol verilmiş xəta barədə məlumatlandırılması, bəyannamədə düzəlişlərin edilməsi və əlavə ödənişlərin edilməsi prosesi. Vaxta aşağıdakılar daxildir: Vergi orqanlarına məlumat vermək üçün lazım olan məlumatların toplanmasına və sənədlərin hazırlanmasına “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf edilən vaxt; “TaxpayerCo.” tərəfindən sənədlərin təqdim edilməsinə sərf olunan vaxt; “TaxpayerCo.” tərəfindən əlavə vergi ödənişinin edilməsinə sərf edilən vaxt (əgər ödəniş dəyişiklik edilmiş korporativ vergi bəyannaməsinin təqdim edilməsindən ayrı edilirsə).
• Korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişin aparılmasına əməletmə prosesi. Korporativ gəlir vergisi bəyannaməsində korporativ vergi öhdəliyinin əskik ödənilməsi ilə nəticələnən xəta barədə vergi ödəyicisinin özü tərəfindən məlumat verilməsi halları ilə üzləşən şirkətlər üzrə 25 faiz və ya daha çox hallarda əlavə audit aparıldıqda, bu göstərici tətbiq edilir. Korporativ gəlir vergisi auditini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan “kandar” qiymət ƏDV-nin nağd yolla geri qaytarılması halında istifadə edilən qiymətdən azdır. Bunun səbəbi, vergi ödəyicisinin vergi borcunun əskik ödənilməsi ilə nəticələnən xətaları barədə özünün məlumat verməsindən bəhs edən konkret araşdırma ssenarisinin vergi auditi üçün seçilmiş şirkətlərin yalnız kiçik bir qismi arasında olmasıdır. ƏDV-nin nağd yolla geri qaytarılmasından fərqli olaraq, ƏDV-nin nağd yolla qaytarılmasına dair birdəfəlik tələbin vergi auditinə məruz qalması halları geniş yayılmışdır. Vaxta aşağıdakılar daxildir: Vergi auditorunun tələb etdiyi məlumatların toplanması və hər hansı sənədlərin hazırlanmasına (daxilolmalar, maliyyə hesabatları, ödəniş qəbzləri) “TaxpayerCo.” tərəfindən sərf edilən vaxt; “TaxpayerCo.” şirkətinin auditor tərəfindən tələb olunan sənədlərin təqdim edilməsinə sərf etdiyi vaxt.

Sənədlərin təqdim edilməsi və ya gəlir vergisi öhdəliyinin ödənilməsi elektron qaydada bir neçə dəqiqə ərzində aparılırsa, təqdimat və ödəniş üçün müddətin yarım saat olduğu təxmin edilir. Sənədlər şəxsən və vergi ödəyicisinin obyektində verildiyi təqdirdə, ərazinin auditi zamanı sıfır saat təxmin qeydə alınır. Məsələn, Slovakiya Respublikasında vergi ödəyiciləri düzəliş edilmiş korporativ gəlir vergisi bəyannaməsini elektron formada təqdim etməlidirlər. Bu məqsədlə, vergi ödəyicilərinə bəyannamədəki xətanı aradan qaldırmaq üçün bir saat, düzəliş edilmiş bəyannaməni internet üzərindən təqdim etmək üçün yarım saat və əlavə ödənişləri etmək üçün yarım saat vaxt lazımdır. Slovakiya Respublikasında konkret vəziyyət ssenarisi ilə bağlı korporativ gəlir vergisi bəyannaməsinə düzəliş edilməsi əlavə auditə cəlb edilmir. Bununla da prosesə ümumi əməletmə vaxtı iki saat təşkil edir.

Korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişin tamamlanmasına sərf edilən vaxt

Vaxt həftələrlə qeyd olunur. Vaxt, vergi orqanının korporativ gəlir vergisi bəyannaməsində yol verilmiş xəta barədə məlumatlandırıldığı andan etibarən auditin başladılmasına qədər olan müddəti, auditin başlama anından “TaxpayerCo.” şirkətinin auditor ilə (“TaxpayerCo.” ilə auditor arasında qarşılıqlı əlaqələrin müxtəlif mərhələləri daxil olmaqla) qarşılıqlı əlaqələrə həmin qarşılıqlı əlaqənin başa çatmasına qədər sərf etdiyi vaxtı, “TaxpayerCo.” şirkəti bütün müvafiq məlumatları və sənədləri təqdim etdikdən və “TaxpayerCo.” şirkəti ilə auditor arasında qarşılıqlı əlaqənin dayandırıldığı andan başlayaraq vergi auditoru tərəfindən yekun audit qərarının verilməsinin gözlənilməsinə sərf olunan vaxtı əhatə edir.

Şirkətlərin 25 faizdən az hissəsi əlavə auditə cəlb edilmədikdə, korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişi başa çatdırmaq üçün vaxt sıfıra bərabər götürülür.

Məsələn, İsveçrədə vergi ödəyiciləri konkret vəziyyət ssenarisi üzrə korporativ gəlir vergisi hesabatına düzəliş nəticəsində vergi ödəyicisinin obyektində aparılan, bir məsələyə əsaslanan auditə məruz qalırlar. Vergi ödəyiciləri vergi orqanı tərəfindən auditin başladılmasına qədər 30 gün (4.28 həftə) gözləyir, auditorla ümumi dörd gün (0,57 həftəlik) qarşılıqlı əlaqələr qurur və auditor tərəfindən yekun qiymətləndirmənin təqdim edilməsinə qədər dörd həftə gözləməli olurlar. Nəticə etibarilə, korporativ gəlir vergisi üzrə düzəliş prosesini başa çatdırmaq üçün ümumilikdə 8.86 həftə tələb olunur.

Bir ölkədə korporativ gəlir vergisi tutulmursa, bu zaman həmin ölkə iki göstərici - korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişə əməletmə vaxtı və korporativ gəlir vergisi üzrə düzəlişin başa çatdırılmasına sərf olunan vaxt üzrə qiymətləndirilməyəcəkdir. Analoji vəziyyət Vanuatuda qeydə alınır.

Ölkədə heç bir vergi və ya icbari ödəmələr tutulmursa, həmin ölkə ödənişlər, vaxt, ümumi vergi dərəcəsi və bəyannamə təqdimatından sonrakı indeks göstəriciləri üzrə “təcrübə yoxdur” qiyməti ilə qiymətləndirilir.

İslahatlar

Vergilərin ödənilmə göstəricisi müvafiq ildə orta ölçülü şirkətin ödəməli olduğu müxtəlif vergilər və icbari ödəmələr, vergilərin və ödəmələrin edilməsi üçün inzibati yük və hər təqvim ili üzrə təqdimatdan sonrakı (ƏDV-nin geri qaytarılması və vergi auditi) iki prosesin həyata keçirilməsi üçün inzibati yüklə əlaqəli dəyişiklikləri izləyir. Məlumatlar üzərində olan təsirlərdən asılı olaraq, müəyyən dəyişikliklər islahatlar kimi təsnif edilir və əhəmiyyətli dəyişikliklərin həyata keçirildiyini təsdiqləmək üçün hesabatın 2017–2018-ci il bölməsində "Doing Business" islahatları üzrə xülasədə verilmişdir. İslahatlar biznes fəaliyyətini asanlaşdıran və biznes fəaliyyətini çətinləşdirən dəyişikliklər olmaqla iki qrupa bölünür. “Vergilərin ödənilməsi” göstəricisi dəyişikliyin islahat olub-olmamasının müəyyən edilməsi məqsədi ilə bir meyardan istifadə edir.

Göstərici üzrə ən yüksək nəticəyə qədər olan məcmu boşluqdan istifadə edilərək dəyişikliklərinin təsiri qiymətləndirilir. Ən yüksək nəticədəyə qədər nisbi məsafə üzrə 2 faiz və ya daha çox dəyişikliyə səbəb olan hər hansı bir yenilənmə islahat kimi təsnif edilir. Məsələn, bəyannamənin təqdim edilməsi və ya üç əsas vergidən (korporativ gəlir vergisi, ƏDV, işçi qüvvəsi üçün vergilər və icbari ödəmələr) birinin ödənilməsi üçün  yeni elektron sistemin tətbiqi ən yüksək nəticəyə qədər olan ümumi nisbi boşluğu 2 faiz və ya daha çox aşağı salacaq şəkildə ödəniş vaxtını və ya ödənişlərin sayını azaldırsa, bu dəyişiklik bir islahat olaraq təsnif edilir. Alternativ olaraq, nisbi boşluq üzrə 2 faizdən az məcmu təsir göstərən vergi dərəcələri və daimi xərclər üzrə cüzi yeniliklər və ya digər kiçik dəyişikliklər islahat kimi təsnif edilmir, lakin həmin dəyişikliklərin təsiri bu göstərici qrupu üçün ən çox yenilənmiş göstəricilərdə əks etdirilir.